Vlaanderen gaat voor tram

In het Vlaams regeerakkoord staat het heel expliciet: in elke Vlaamse provincie komt een tramproject, op voorwaarde dat er genoeg potentie is. De Vlaamse minister van Mobiliteit en Openbare Werken Hilde Crevits bevestigde onlangs dat de deelregering ‘uitdrukkelijk kiest om te investeren in betere tramverbindingen in Vlaanderen’. Gekozen is voor de DBFM-opzet (Design, Build, Finance, Maintain), waarbij een privaat consortium de financiering en aanleg van de infra op zich neemt. De overheden lossen de kosten van aanleg en onderhoud in 35 jaar af in de vorm van een jaarlijkse beschikbaarheidsvergoeding.

Een deel van het Vlaamse doel is al behaald. Vorig jaar voltooide Antwerpen het project Brabo1: twee nieuwe tramtrajecten met een gezamenlijke lengte van 7 kilometer en een nieuwe remise voor 53 trams in Deurne. In aanleg is sinds maart het LIVAN1-project (Lijn Invest Antwerpen), een 7 kilometer lange sneltramverbinding tussen de Franklin Rooseveltplaats in het centrum en een P+R-terrein in het oosten van de stad bij de rotonde van Wommelgem. De tram gaat deels ondergronds rijden in een premetrotunnel, ‘de Reuzenpijp’, die ruim 32 jaar ongebruikt is gebleven. Bij de Franklin Rooseveltplaats sluit de tunnel aan op een in de jaren zeventig aangelegde ondergrondse keerlus voor de tram. In 2015 moet het hele traject klaar zijn.

Kruisingsstation
In de nieuwste uitbreiding van het tramnet investeren Vlaanderen en de stad Antwerpen 400 miljoen euro. Dit project Noorderlijn houdt in de herinrichting van het plein bij de Vlaamse Opera en de Franklin Rooseveltplaats. De auto gaat ondergronds en de openbare ruimte krijgt een kwaliteitsimpuls. Voor fietsers, voetgangers en trams is er bovengronds alle ruimte. Blikvanger wordt het ondergrondse kruisingsstation dat op de plaats van het huidige premetrostation Opera komt en bereikbaar is vanaf de Frankrijklei. Het ontwerp is van de in 2012 overleden Catalaanse architect Manuel De Solà-Morales Rubio. Een lichtkoker zorgt voor daglicht op de verschillende verdiepingen van het station, dat het centrale knooppunt wordt voor het openbaar vervoer in Antwerpen. Op station Opera stoppen nu op niveau -2 de oost-westtramlijnen richting linkeroever. Op het nieuwe niveau -3 halteren straks de oost-zuidtramlijnen. Bovengronds stopt vanaf 2018 de Noorderlijn.

De Noorderleien worden opnieuw ingericht en krijgen dezelfde indeling als de al eerder vernieuwde Zuiderleien. Vanaf het Operaplein komt op de Noorderleien en vervolgens op de Noorderlaan een centrale bovengrondse vrije trambaan van 9 kilometer voor twee nieuwe lijnen in noordelijke richting naar het Eilandje en de wijk Luchtbal. Het Eilandje is een oude havenbuurt en is de komende jaren het belangrijkste stadsvernieuwingsproject van Antwerpen.

Voor de uitbreiding van het Antwerpse tramnet heeft De Lijn 38 lagevloertrams bij Bombardier besteld, waarvan 10 met een lengte van 43 meter. De overige 28 trams zijn 31,5 meter lang. Het project wordt binnenkort aanbesteed. De werkzaamheden bij de Opera en de Noorderleien gaan volgend najaar van start. De herinrichting van beide pleinen, het vernieuwde tramstation Opera en de onder- en bovengrondse trambanen moeten in 2018 klaar zijn.

Gent
De uitbouw van het uit vier lijnen bestaande tramnet van Gent (Oost-Vlaanderen) is begonnen. In oktober zijn de werkzaamheden gestart voor de verlenging van tramlijn 21/22 met 2 kilometer vanaf de Zwijnaardebrug in Gent naar Zwijnaarde Dorp. Het nieuwe traject wordt eind 2015 in gebruik genomen. Verder krijgt het Universitair Ziekenhuis Gent een aansluiting op het tramnet. Tramlijn 4 wordt vanaf het Sint-Pieterstation verlengd naar het UZ Gent. De eindhalte komt op het nieuwe Inkomstplein van het ziekenhuis. De bouw van de 750 meter lange trambaan begint in augustus 2014 en moet eind 2015 klaar zijn. En rondom het bedrijventerrein bij Flanders Expo wordt tramlijn 1 met 800 meter verlengd met een lus voor een betere bediening van het terrein. De financiering van deze drie projecten ter waarde van 26,6 miljoen euro is rond.

Om de passagiersgroei op tramlijn 1 op te vangen, stromen vanaf eind 2014 tien lagevloertrams van 43 meter in. De bedoeling is dat in 2020 een tramring gereed komt met als knooppunt het te renoveren station Dampoort. Lijn 4 wordt verlengd via de Dokken naar station Dampoort en de drukke buslijn 7 tussen Sint-Denijs-Westrem en Dampoort wordt vertramd. In een vervolgstadium gaat Gent mogelijk ook buslijn 3 (tussen Mariakerke en Dampoort) vertrammen.

Kusttramlijn
De Kusttram (West-Vlaanderen) verbindt over een afstand van 67 kilometer Knokke-Heist in het noorden met De Panne in het zuiden. Het jaarlijkse aantal gebruikers van de Kusttram groeit gestaag: van 4 miljoen in 1995 tot bijna 13 miljoen in 2011. Vanuit het achterland is de westkust niet snel en comfortabel met het ov bereikbaar. Zo’n 6 kilometer van de kust ligt Veurne, een schakel tussen de kust en het platteland. De Vlaamse overheid heeft Veurne een rol toegedacht als interregionaal knooppunt. Een directe tramverbinding tussen de Kusttram en station Veurne vormt een duurzaam, snel en veilig alternatief voor de auto.

Uit een aantal tracé-alternatieven is een route voor de tram gekozen tussen het station van Veurne via het station van Koksijde naar Koksijde Ster der Zee, waar de lijn aansluit op het traject langs de kust. Onderzoek laat zien dat de baten groter zijn dan de kosten. De meeropbrengsten worden geraamd op 6 miljoen euro per jaar. Jaarlijks zouden zo’n 1,4 miljoen extra reizigers de tram nemen. Het gekozen tracé wordt nu in detail uitgewerkt. De aanlegkosten van de tramlijn tussen Veurne en de kust zijn 36 miljoen euro.

De komst van de tramlijn is overigens nog geen gelopen race. De gemeente Koksijde ziet meer in een busverbinding, en ook in Veurne zijn bezwaren geuit tegen het doortrekken van de Kusttram. Als de Vlaamse regering en vervoermaatschappij De Lijn hun plannen weten door te zetten, kan het project in 2017 klaar zijn.

Brabantnet
Voor een betere ontsluiting van Vlaams-Brabant en een snellere bereikbaarheid van Brussel, maakt de Vlaamse regering studies voor drie regionale tramtrajecten met een totale lengte van 45 kilometer. Het gaat om het noordelijke deel van de ringtram tussen Jette en Zaventem, de lijn tussen Brussel en luchthaven Zaventem, en de verbinding Willebroek–Brussel langs de autosnelweg A12. OV-Magazine berichtte hierover in nummer 3 van dit jaar. De Brusselse Hoofdstedelijke Regering heeft in februari een positief advies gegeven over Brabantnet. De studies en rapportages zijn nagenoeg afgerond. Voor het einde van het jaar wil de Vlaamse regering de voorkeurstracés van de drie tramlijnen vaststellen.

Hasselt–Maastricht
Na het principebesluit eind 2011 heeft de Vlaamse regering de aanleg van het 32 kilometer lange tramtreintraject tussen Hasselt en Maastricht nu definitief goedgekeurd. Voor de aanleg van het Vlaamse trajectdeel stelt de regering 217 miljoen euro beschikbaar. De bouwkosten van het railtraject zijn 135 miljoen euro. In dit bedrag zijn inbegrepen de kosten van ongelijkvloerse kruisingen en van het opknappen van 16 kunstwerken, waaronder de spoorbrug over het Albertkanaal. In Hasselt komt een remise voor 25 miljoen euro. Het materieel wordt geleast en bestaat uit 12 elektrische tramtreinen. De aanleg van het tramtreintracé start begin 2015. Uiterlijk op 1 januari 2018 begint de reizigersdienst.

Nederland
Tegenover de ambitie van de Vlaamse regering en de lokale besturen om een kwaliteitssprong in het openbaar vervoer te realiseren, stelt Nederland vooral besluiteloosheid. Het afblazen van projecten als de RijnGouwelijn en de Regiotram in Groningen, en het jarenlange uitstel van een besluit over Zwolle–Kampen, zijn illustratief voor de desinteresse van bestuurders en volksvertegenwoordigers om het ov aantrekkelijk te maken. Het excuus dat er geen geld zou zijn vanwege de crisis wordt gelogenstraft door Vlaanderen.

Nederland lijkt het spoor bijster. Zo neemt de Stadsregio Amsterdam een ambtelijk advies over om de Amstelveenlijn in tweeën te knippen. Er komen overbodige ongelijkvloerse kruisingen in Amstelveen om de doorstroming van het autoverkeer te bevorderen. Ook stemt de stadsregio in met de opheffing van tramlijn 25 door de Amsterdamse Rivierenbuurt. Zinniger zou zijn deze lijn te verlengen ter ontsluiting van het Amstel Business Park of het Amstelkwartier, waar meer dan 500 bedrijven en een hotel zijn gevestigd en waar de komende jaren minimaal 4000 woningen worden gebouwd.

Al meer dan 30 jaar zetten de Franse regionale en lokale autoriteiten zich in om de steden leefbaarder te maken door te investeren in openbaar vervoer. In Nederland komen we niet verder dan het jaren te laat aanleggen van een lokale tramlijn van 8 kilometer in Utrecht, die ver van scholen en studentenwoningen, langs begraafplaatsen en weilanden snelt.