KPN: Spot de ov-Spotify

KPN heeft sinds 2012 een strategische focus op de ov-sector en is daarmee actief de markt opgegaan. Het telecombedrijf ziet kansen in de files op de weg, de verstedelijking, vergrijzing, de opkomst van duurzame mobiliteit. Dat zijn trends die in het voordeel werken van het openbaar vervoer. En de ov-sector heeft ict en telecom nodig om vervoersoorten naadloos op elkaar te laten aansluiten, reizigers te voorzien van actuele informatie en de veiligheid te verbeteren. Het ov is nu al een interessante markt, maar er blijven nog veel kansen onbenut, vindt KPN.

De ov-markt is op het moment nog te versnipperd om grote stappen vooruit te kunnen zetten, zegt Azeddine Benchellal, directeur OV bij KPN. “In het ov hebben we naast het grote NS verschillende semioverheidsbedrijven en private ondernemingen. Die differentiatie belemmert de integratie in de vervoerketen. Met zo veel verschillende partijen die los van elkaar opereren, is het lastig de kanteling te maken naar een betere dienstverlening voor de reiziger. Dan hebben we het over meer comfort, goede reisinformatie, het nuttig besteden van de werktijd, reisplezier, veiligheid en eenvoudig betalen.”

Kachelpijpen
Het openbaar vervoer denkt nog te veel in aparte diensten die samen het ov-product vormen, zegt Nico Baken, senior strateeg bij KPN en hoogleraar aan de TU Delft. “In het verleden hebben wij als PTT ook gedacht in klassieke ‘stovepipes’, ofwel kachelpijpen. We zijn begonnen als telefoonmonoliet. In de loop der jaren kwamen daar andere activiteiten bij, data en tv, die we als aparte onderdelen in het bedrijf onderbrachten. Kachelpijpen, zonder dwarsverbanden. Nu hebben we een multiserviceplatform met tal van nieuwe diensten. Er is dus geen apart platform meer voor elke dienst, dat scheelt niet alleen enorm in de kosten, maar maakt ook een snelle introductie van nieuwe diensten mogelijk.”

De kunst is om overbodige schakels in de dienstverlening weg te halen en te focussen op de innovaties die er werkelijk toe doen, zegt Baken. “Als je muziek wilt luisteren ga je bijvoorbeeld naar Spotify op internet waar je kunt kiezen uit een oneindige collectie muziek. Platen, cd’s, platenspeler en cd-speler zijn overbodig geworden. Iedere sector moet op zoek naar de Spotify’s van deze wereld. Die maken het verschil. Spot de ov-Spotify’s.”

De omslag in het denken in het openbaar vervoer moet komen van visionaire mensen van binnen en buiten de sector, zegt Baken. “Die mensen gaan bij elkaar zitten. Ze formuleren een droom, zetten een visie neer voor zeg 2025, denken vervolgens na over een missie die gehaald moet worden in 2015 als tussenstation. Die visie is niet in eerste instantie gericht op geld verdienen, maar op zingeving: what makes sense for the travellers? Wat is er mogelijk in het openbaar vervoer in 2025? Werk daar stap voor stap naartoe.”

Contactloos afrekenen
De telecomsector geldt als een geslaagd voorbeeld van een geliberaliseerde markt waar onder druk van marktwerking tal van innovaties zijn ontstaan. Maar liberalisering als de sleutel naar succes, dat gaat Baken te ver. “Eind jaren tachtig, begin jaren negentig is veel schade aangebracht door te generiek uit te gaan van ‘de markt moet het doen’. Er werd geen onderscheid gemaakt tussen de infrastructuur voor de vitale sectoren en de diensten die ze leveren.”

Goede dienstverlening begint met producten bedenken waar consumenten behoefte aan hebben, zegt Azeddine Benchellal. “De banken zijn een proef begonnen met contactloos afrekenen via de mobiele telefoon. De deelnemers zijn enthousiast. Ze hadden nooit eerder die behoefte gehad, maar ze willen het wel. Ooit hadden de Nederlandse banken twee concurrerende betaalsystemen, de Chipper en de Chipknip. Uiteindelijk bleek één systeem efficiënter en klantvriendelijker.”

"We moeten toe naar één reisinformatiesysteem in Nederland"

De eigen standaard die de ov-sector probeert neer te zetten met de OV-chipkaart is niet handig, vindt Benchellal. “Betalen in het ov kan veel eenvoudiger met de mobiele telefoon. Hetzelfde geldt voor al die verschillende reisinformatiesystemen die de vervoerbedrijven en ov-autoriteiten in stand houden. We moeten toe naar één reisinformatiesysteem in Nederland.”

Connected
Benchellal redeneert vanuit de (nieuwe) gebruikers van het ov. “Uit onderzoeken blijkt dat jongeren geen auto hoeven te bezitten. Hoe ze vervoerd willen worden hangt af van het moment. Als ze maar op tijd van a naar b komen. En een eis is: ‘connected’, dus altijd online zijn tijdens die reis. Dit past in ons beeld van de altijd aangesloten reiziger die overal bereikbaar wil zijn. Daar moet de sector dus op anticiperen.”

"Binnen tien jaar verwachten we dat miljoenen objecten via sensoren en het internet met elkaar en met ons zijn verbonden."

Baken: “Als we ict slim toepassen zijn er zoveel diensten te bedenken die het leven plezieriger maken. Je kunt letterlijk in contact komen met objecten in je omgeving. Zo kun je bijvoorbeeld op je mobiel alle informatie ontvangen over een historisch gebouw waar je langsloopt. Dat noemen wij ‘internet of everything’. Binnen tien jaar verwachten we dat miljoenen objecten via sensoren en het internet met elkaar en met ons zijn verbonden. Ook objecten in het ov, zoals motoren, remmen, wissels en bovenleidingen. Straks weten we precies als iets niet goed werkt, aan onderhoud toe is of vervangen moet worden. Dat maakt het ov veiliger en efficiënter.”

Worstjes
Nico Baken denkt graag in functies. “Camera’s bestaan al. Waar kan je die zoal voor gebruiken? Zet sensoren op het dak van een bus. Dan kun je met die bus ook metingen verrichten voor het weer, voor de luchtkwaliteit, de gesteldheid van het wegdek, de verkeersveiligheid. Dan ga je over traditionele sectoren heen.”

Ander voorbeeld. “In een bushokje kun je een grote poster neerhangen, die na een tijdje wordt vervangen door een andere poster. Dat is vervuilend omdat er weer iemand met een busje naar die halte moet. In plaats daarvan kun je een scherm plaatsen waarop behalve de dienstregeling van de bussen ook te zien is dat de worstjes van de lokale slager in de aanbieding zijn. Zo zijn er honderden diensten te bedenken.”

Bussen aanbesteden
Wat ook veel efficiënter kan, is het aanbesteden van bussen, zegt Azeddine Benchellal. “Bij vrijwel iedere aanbesteding vraagt de concessiehouder om nieuwe bussen. De oude van de vorige vervoerder zijn dan meestal nog niet afgeschreven. Waarom zouden ze niet in het vervoergebied blijven? Stel alleen eisen aan levensduur en uitstoot van bussen. Besteed alle bussen in heel Nederland plus het onderhoud aan en laat die bussen bij de ov-autoriteit. Dan hoeven vervoerders ze niet te vervangen als de concessie wisselt. Koppel het laten rijden van de bussen los van de concessie. Het vervoer kan dan apart worden aanbesteed. In de telecom en de energiesector gaat het niet anders.”

“Verbinding is de rode draad in ons verhaal”, zegt Benchellal. “Een intensieve verbinding tussen de ov-sector en de telecomsector ligt voor de hand. Ov en telecom kunnen veel van elkaar leren, elkaar inspireren en samen maatschappelijke waarde creëren.”

Holistisch denker
KPN-strateeg Nico Baken is een holistisch denker. Hij kijkt naar het openbaar vervoer als onderdeel van transport en logistiek, één van de 20 economische sectoren die zijn vastgesteld door de Verenigde Naties. Volgens Baken is het ov het geheel van ontelbare deeltjes, ‘holons’, die gezamenlijk een netwerk vormen. Dat netwerk maakt weer deel uit van andere netwerken. De uitdaging is volgens Baken al die netwerken op elkaar te laten aansluiten en ze op een hoger niveau te brengen met als doel het leven van de mens te veraangenamen, met respect voor de planeet.