Amstelland-Meerlanden toekomstgereed

Op de dag dat staatssecretaris Dijksma het Toekomstbeeld Openbaar Vervoer ‘Overstappen naar 2040: flexibel en slim OV’ mede namens de provincies, metropoolregio’s, NS, FMN en ProRail naar de Tweede Kamer stuurde, werd die toekomst in de regio Amstelland Meerlanden al realiteit. Portefeuillehouder Openbaar Vervoer Pieter Litjens van de Vervoerregio Amsterdam zei bij de gunning aan Connexxion dat de nieuwe concessie Amstelland-Meerlanden 2018 een belangrijke stap is op weg naar dit toekomstbeeld. Ook directeur Bart Schmeink van Connexxion benadrukte die dag, 15 december 2016, het innovatieve karakter van de concessie. “Wat we hier doen is echt ov 2.0.”

Sinds 2005 is het aantal reizigers in de regio Amstelland-Meerlanden met 70 procent toegenomen, onder andere door de introductie van een aantal nieuwe R-netlijnen. Mede door de verwachte groei van Schiphol zal het aantal reizigers de komende jaren verder toenemen. Het aantal bussen op de R-netlijnen moet fors toenemen, zonder dat de Vervoerregio daar extra geld voor beschikbaar heeft. Deze uitbreiding mag bovendien niet ten koste gaan van de sociale functie van het openbaar vervoer.

Het Toekomstbeeld Openbaar Vervoer van de ov-sector bevat acht vertrekpunten om te komen tot flexibel en slim ov (zie kader). Die voorwaarden zijn alleen te realiseren met een innovatieve kijk op de positie van het ov en de rol van de vervoerder. De concessie Amstelland-Meerlanden 2018 voldoet hier volledig aan.

Integraal aanbod
De uitvraag van de Vervoerregio gaf vervoerders veel vrijheid om met innovatieve oplossingen te komen. De aanstaande vervoerder staat voor de taak meer reizigers in het ov te krijgen, zonder het belang van de huidige reizigers, gemeenten en andere belanghebbenden uit het oog te verliezen.

Een belangrijk element in het bestek was de integraliteit van het aanbod voor de reis van deur tot deur. Vervoerders moesten een Ontwikkelplan indienen dat verder gaat dan het traditionele busaanbod, en dit plan verder uitwerken in een Vervoerplan, Ketenmobiliteitsplan, Materieelplan, Uitvoeringsplan en Duurzaamheidsplan. Daarbij moesten ze beschrijven hoe zij de prestaties kunnen (blijven) leveren. Bij de beoordeling was veel aandacht voor de onderlinge samenhang tussen de plannen.

Een andere eis van de Vervoerregio was een doorkijk van de prestaties tijdens de hele concessieperiode. Naast de toegezegde opbrengstengroei, moesten vervoerders ook de ontwikkeling van het aanbod in dienstregelingkilometers beschrijven en de transitie naar duurzaam openbaar vervoer (in Euronormen en CO₂-uitstoot per materieelkilometer).

Hoogfrequente verbindingen
R-net en Schipholnet bieden al een aantal hoogfrequente verbindingen naar economische kerngebieden. In december 2017 breidt Connexxion R-net fors uit, maar ook in de jaren daarna neemt de capaciteit stapsgewijs toe. De Vervoerregio heeft een groot aantal R-netverbindingen voorgeschreven, onder meer vanuit Amstelveen en Uithoorn naar het centrum van Amsterdam. In aanvulling daarop biedt Connexxion 24 uur per dag, 7 dagen per week ov op en naar Schiphol, vaak met hogere frequenties dan nu het geval is, waaronder een halfuurfrequentie op veel R-netverbindingen tijdens de nacht. Reizigers krijgen hierdoor de zekerheid dat zij de klok rond ten minste twee keer per uur van en naar Schiphol kunnen reizen. Daarnaast voegt Connexxion, mede in verband met de ombouw van de A9 en A10, een R-netverbinding van Haarlem naar Amsterdam Bijlmer toe om automobilisten te verleiden op het ov over te stappen.

Nieuwe mobiliteitsdiensten
Reizigers kiezen bewust voor R-net, ook wanneer zij verder naar een R-nethalte moeten lopen of fietsen. Dit vraagt om andere voorzieningen op haltes en nieuwe manieren om naar die haltes te reizen. Reizigers stellen daarbij hogere eisen aan de informatie en betalingsmogelijkheden dan tien jaar geleden. Nieuwe mobiliteitsdiensten als Uber en de elektrische fiets bieden niet alleen kansen voor de invulling van de first en met name de last mile, maar vormen ook een bedreiging voor het ov omdat zij nieuwe alternatieven bieden.

De Vervoerregio voorzag dat naast R-netbussen aanvullende diensten nodig zijn om de groei op te vangen. Connexxion gaf hier invulling aan door verschillende alternatieven voor de first en last mile te bieden, zoals deelfietsen, deelauto en deeltaxi (Abel), waarbij Connexxion met meerdere aanbieders van mobiliteitsdiensten samenwerkt. Daarnaast lanceert Connexxion de MaaS-applicatie Whim, die reizigers flexibiliteit biedt in de vorm van abonnementen op bundels van verschillende mobiliteitsdiensten, afgestemd op de vraag. Whim maakt het makkelijker om aan informatie over de hele reis te komen en voor deze reis te betalen (met TravelClear). Vastgelegd is dat de Vervoerregio iedere vijf jaar beoordeelt of Connexxion de rol van ketenregisseur als beste kan vervullen.

Connexxion introduceert A&M Flex
Het succes van R-net en de introductie van nieuwe mobiliteitsdiensten leidt ertoe dat steeds minder mensen de buslijnen gebruiken die dicht bij hun huis en bestemming stoppen. Daardoor raken deze bussen steeds leger. De Vervoerregio vroeg om een alternatief, dat beter aansluit op de vraag.

Connexxion kwam, evenals andere vervoerders, met een uitstekende oplossing. In december 2017 introduceert Connexxion het concept A&M Flex in Abbenes, Buitenkaag, Nes aan de Amstel en Rijsenhout. Met een vergelijkbaar systeem, Breng flex, heeft Connexxion al ervaring opgedaan in Arnhem en Nijmegen. A&M Flex biedt meer vertrekmogelijkheden, ook in het weekend, en bedient een groter gebied dan de huidige buslijnen. Reizigers bestellen hun rit via een app. Daarin geven ze aan hoe ze willen betalen: via de bankrekening, creditcard, pinpas of OV-chipkaart. De app toont wie en waar de chauffeur is en hoe laat hij of zij ter plaatse is. Na afloop kunnen de reizigers hun rit beoordelen. A&M Flex is ook per telefoon te reserveren. In alle gevallen betalen de reizigers het normale ov-tarief.

250 elektrische bussen
Met de ondertekening van het bestuursakkoord ‘Zero emissie regionaal busvervoer’ heeft de Vervoerregio Amsterdam, net als alle andere ov-autoriteiten in Nederland, de ambitie uitgesproken voor volledig zero emissie busvervoer in 2030. Nieuwe bussen maken uiterlijk in 2025 gebruik van 100 procent hernieuwbare energie of brandstof. In dat kader heeft de Vervoerregio de uitvoering van Schipholnet met elektrische bussen voorgeschreven en moesten vervoerders met een transitiepad komen dat leidt tot een vergaande verduurzaming van de concessie. Het resultaat is dat Connexxion vanaf de start van de concessie naast de 50 elektrische bussen voor Schipholnet nog eens 50 elektrische bussen op R-net inzet richting Amsterdam Centrum, waar de milieuproblemen het grootst zijn. Na drie jaar komen er nog eens 150 elektrische bussen bij. Dan is ongeveer 90 procent van de busvloot in Amstelland-Meerlanden zero emissie.

21-meterbussen en dubbeldekkers
De aanbesteding van de concessie Amstelland-Meerlanden 2018 bevatte een aantal nieuwe elementen voor het ov in Nederland. De Vervoerregio vroeg de inschrijvers in te spelen op de toenemende vraag naar ov, zonder dat de bijdrage toeneemt en rekening houdend met de capaciteitsbeperkingen van wegen en busstations. Connexxion loste dit op met de inzet van 21-meterbussen op de drukste R-netlijnen en dubbeldekkers op de R-netlijn van Haarlem naar Amsterdam Zuid.

Lening voor bussen
Samenwerking is een vereiste om van de concessie Amstelland-Meerlanden 2018 een succes te maken. Zo werkt Connexxion samen met diverse aanbieders van mobiliteitsdiensten. Een ander voorbeeld is de samenwerking tussen de Vervoerregio Amsterdam, Schiphol en Connexxion bij het elektrificeren van Schipholnet vanaf de start van de concessie. De Vervoerregio maakte vooraf met Schiphol afspraken over de aanleg van de infrastructuur. Schiphol draagt daar financieel aan bij en formeerde een projectteam dat ervoor zorgt dat kabels en leidingen tijdig worden aangelegd.

Een andere noviteit is de mogelijkheid voor Connexxion om voor de financiering van de (elektrische) bussen een lening af te sluiten via de Vervoerregio Amsterdam. Voor de financiering van trams en metro’s bestaat die mogelijkheid al langer.

De aanbesteding heeft vier goede inschrijvingen opgeleverd met ideeën die vaak verder reikten dan vooraf gedacht. De uitdaging nu is dat reizigers daadwerkelijk bij de start van de concessie kunnen profiteren van alle vernieuwingen die Connexxion heeft aangeboden. Het helpt daarbij dat de Vervoerregio in de uitvraag expliciet heeft gevraagd om aan te geven hoe al deze vernieuwingen tijdig geïmplementeerd kunnen worden. Dit vereist een intensieve samenwerking tussen de Vervoerregio, Connexxion, gemeenten en Schiphol.

Toekomstbeeld OV
Het toekomstbeeld van het ov richting 2040 bestaat uit acht vertrekpunten:

1. van traditioneel ov naar mobiliteit; ov integreren in mobiliteitsketens van reizigers
2. nieuwe mobiliteit bij geringere vraag; flexibel en vraaggericht vervoer
3. sneller verbinden van economische kerngebieden
4. versterken en integreren van ov in stedelijke regio’s
5. regionale centra en middelgrote steden verbinden
6. verder verduurzamen van mobiliteit
7. innovatie aanjagen, gericht op bereikbaarheid grote steden
8. slimmer samenwerken en financieren voor betaalbare deur-tot-deurreis

Edward Rosbergen is senior adviseur concessieverlening en concessiebeheer bij MuConsult en was projectleider aanbesteding van de concessie Amstelland-Meerlanden 2018.

Peter de Winter is teamleider openbaar vervoer van de Vervoerregio Amsterdam en was verantwoordelijk voor de aanbesteding van de concessie Amstelland-Meerlanden 2018.