Heijne winkelt selectief over marktwerking

Het boek Er zijn nog 17 miljoen wachtenden voor u begint met twee citaten: een van Milton Friedman, pleitbezorger van een zo'n vrij mogelijke markt, en een van voormalig NS-president-commissaris Jan Timmer, die tijdens de Fyra-enquête zei: "Privatisering is de moeder van alle kwaad." En dat karakteriseert gelijk het hele boek: er wordt een kunstmatig scherpe lijn getrokken tussen vrije markt en publieke dienst en wat daar wel of niet onder zou moeten vallen. Dat komt het boek niet ten goede.

Gesprek met honderden professionals
Heijne sprak voor het boek naar eigen zeggen honderden professionals uit de zorg, kinderopvang, postbezorging en het openbaar vervoer. Voor een analyse van de gebruikte argumenten beperk ik me hier slechts – om begrijpelijke redenen – tot het ov. Soms snijdt hij terechte punten aan, maar het heeft er alle schijn van dat Heijne selectief gebruik maakt van argumenten die hij tijdens zijn onderzoek tegengekomen moet zijn.

Het boel pretendeert namelijk een onderzoek te zijn. Dat waag ik te betwijfelen. Meer is het een bijna 190 pagina's lang opiniestuk waar in een op voorhand vastgesteld antwoord op de vraagstelling wordt onderbouwd. Van een open en eerlijk onderzoek naar de effecten van marktwerking is, op basis van de ov-sector althans, geen sprake. Ook op andere deelgebieden mist de zoektocht naar de andere kant: wanneer en waarom werkt liberalisering wel en onder welke voorwaarden?

Focus op negatieve effecten
Of het nu gaat om de successen op het regionale spoor of hoe de telecomsector hervormd werd; Heijne noemt het hoogstens terloops of laat factoren buiten beschouwing. Hetzelfde geldt in de zoektocht naar oorzaken bij de gevallen waar de afgelopen jaren negatieve effecten optraden. Overal is marktwerking de oorzaak, terwijl zelfs binnen de spoorsector steeds andere factoren een minstens net zo grote rol speelden.

Ook de gevolgen van toegenomen marktwerking zijn desastreus, aldus Heijne. Het is een van de belangrijkste oorzaken waarom de burger steeds ontevredener wordt (terwijl uit onderzoek blijkt dat de burger juist jaar op jaar tevredener is) en dat sectoren steeds slechter presteren. Dit terwijl het ov vaker en stipter rijdt dan ooit tevoren en er de laatste jaren weer spoorlijnen geopend worden.

Onjuistheden
Her en der bevat het boek zelfs feitelijke onjuistheden. Zo noemt Heijne Duitsland als 'elegant' voorbeeld waar DB zowel spoorbeheer als spoorvervoer onder haar hoede heeft, terwijl DB in ruil daarvoor niet zou meedingen naar regionale lijnen en het langeafstandsnet voor zichzelf zou mogen houden.

De waarheid is anders: de infratak zorgt – net als in veel andere landen waar de infrabeheer en vervoer niet gescheiden zijn – voor een molensteen om de nek van DB, op regionale lijnen is DB nog altijd de grootste speler in tenders die bekend staat om gebrekkige samenwerking met concurrenten en op het langeafstandsnet heeft DB concurrentie van open-accessoperators als HKX en Locomore.

Voetbalteam
Heijne neemt een professioneel voetbalteam als metafoor. Zonder trainer zijn de individuele spelers niets. Aan het eind van het boek komen daar de supporters bij die de marktwerking weer kunnen terugdraaien. In die metafoor ontbreekt één essentiële partij: de scheidsrechter. Terwijl dat juist een rol is die de overheid vaak uitstekend past.

Er zijn nog 17 miljoen wachtenden voor u zal een feest zijn voor degenen die weinig heil in marktwerking zien. Zij zullen zich bevestigd zien in hun eigen gelijk. Maar een waardevolle bijdrage aan een discussie over marktordening, met alle nuances van dien, is dit boek allerminst.