Willen meer mensen in de Randstad gebruik gaan maken van het ov, dan zullen knooppunten beter moeten gaan functioneren. Bij (her)ontwikkeling van een ov-knooppunt werken partijen nog voorbeeldig samen, maar na een tijdje komt er de klad in, weet Movinnio uit ervaring. Tijd voor de gemeente om de regie op zich te nemen.

Knooppunten zijn belangrijke schakels in de ov-infrastructuur en in de verplaatsingsketens van reizigers. Meerdere vormen van vervoer komen hier bij elkaar. Knooppunten hebben zowel een (door)reis- als een verblijfsfunctie. De organisatie is vaak complex doordat eigendom en beheer over meerdere partijen zijn verdeeld. De ov-locaties moeten aan tal van eisen van diverse stakeholders voldoen. Dat komt het beheer van deze knooppunten niet altijd ten goede. Met name stressfactoren breken de knooppunten soms op. Hier liggen kansen voor de gemeenten om een verbindende rol op zich te nemen.

Reizigers ervaren stress
Voor de vaste woon-werk- en woon-studieforens, die blindelings zijn weg weet te vinden op zijn vertrek- en aankomstplek, blijft de stress beperkt tot de jaarlijkse wisseling van de dienstregeling, bij verstoringen en tijdens verbouwingsperikelen op een knooppunt. Een steeds terugkerende spanning is de zitplaatsstress.

Voor de meer incidentele, of ter plaatse onbekende, gebruiker liggen de zaken anders. Daar is onduidelijkheid op een knooppunt dé oorzaak van stress. Waar vandaan en hoe laat vertrekt mijn trein, tram, metro? Van welk perron? Hoezo spoor 6a of 6b? Waar is dat? Waar stopt hij eigenlijk? Vertrek vanaf een ander spoor, wat nu? Wat wordt nu weer omgeroepen? Het bord wees deze kant op naar de fietsverhuur, maar nu zie ik geen aanwijzing meer! Waarom moet ik hier uitchecken en weer inchecken als ik van trein wissel en daar niet?

Als die incidentele bezoeker ook nog bepaalde beperkingen heeft neemt de stress verder toe. Omdat informatie slecht leesbaar is, of slecht verstaanbaar. Omdat toiletten slecht vindbaar zijn, terwijl je incontinentieproblemen hebt. Als er bij een busstation überhaupt voorzieningen zijn.

De stress beperkt zich niet tot trein- en metrostations, maar heeft betrekking op alle overstapmomenten. Niet alleen bij dezelfde vervoerder, maar juist ook bij een switch tussen vervoerders en tussen vervoerwijzen, zoals het voortransport met de fiets. Is er wel een gunstige plek in de stalling? is er nog plek? Kan ik hiervoor ook mijn OV-chipkaart gebruiken?

Verkennend onderzoek
Movinnio heeft een klein verkennend onderzoek gedaan. Daarbij benoemden ov-gebruikers vanuit hun eigen ervaring de stressmomenten tijdens een reis. Het ging om forensen, zakelijke reizigers, incidentele gebruikers, reizigers met een tijdslot zoals het halen van een internationale aansluiting, maar ook reizigers op leeftijd en met een handicap.

De belangrijkste punten die uit het onderzoek naar voren kwamen zijn:

• fysieke veiligheid (zoals dringen tijdens grote drukte, gevaarlijke oversteekbaarheid busplatforms)
• sociale veiligheid (onbehaaglijke looproutes, donkere tunnels, enge plekjes)
• onduidelijkheid in locatie, looptijden en informatievoorziening (vooral over de modaliteiten heen)
• overstappen tussen vervoerwijzen
• integratie en samenwerking tussen vervoerders
• toiletvoorzieningen (vindbaarheid, toegankelijkheid)
• parkeren (vindbaarheid, capaciteit, verbindingsroutes)

Vanuit deze ervaringen van reizigers heeft Movinnio een checklist opgesteld, waarmee we aantal knooppunten hebben geanalyseerd. Niet alleen de gebouwde voorzieningen zelf, maar bijvoorbeeld ook de buitenruimte, busstations, toegangsroutes, P+R-faciliteiten, stallingen. Daaruit kwam naar voren dat bij de (her)ontwikkeling van een knooppunt op uitstekende wijze wordt samengewerkt tussen partijen en alle belangen op elkaar worden afgestemd. Maar ook dat binnen een aantal jaren elke partij vanuit de eigen verantwoordelijkheid en bevoegdheid kleinere en grotere aanpassingen doorvoert, waardoor samenhang en duidelijkheid stapsgewijs afkalven.

Welk toegangspoortje neem ik?

Integraal beheer ontbreekt
De integrale aanpak bij het verbouwen of bij nieuwbouw van een knooppunt krijgt blijkbaar in de beheerfase nauwelijks vervolg in de vorm van integraal beheer. Op zich begrijpelijk, omdat nieuwbouw om investeringen en betrokkenheid van meerdere partijen vraagt en dus ook om afstemming daartussen. Terwijl beheer sterk is gekoppeld aan eigendom en exploitatie dat primair vanuit eigen belangen plaatsvindt.

Partijen die bij een knooppunt betrokken zijn onderkennen dit, maar zijn vervolgens gebonden aan de verantwoordelijkheid voor het eigen deel. Daardoor is er alleen afstemming tijdens beheer als dat voor de eigen exploitatieverantwoordelijkheid gewenst is. Geen partij kan of wil de integrale verantwoordelijkheid op zich nemen, uit vrees medeverantwoordelijk te worden voor kosten die niet bij de eigen exploitatie passen.

Kans voor gemeenten
Om deze beheerimpasse te doorbreken introduceert Movinnio het begrip ‘integrerende verantwoordelijkheid’. Een verantwoordelijkheid die niet gericht is op het daadwerkelijk uitvoeren van beheerinvesteringen, maar op het bewaken van de noodzakelijke samenhang tussen alle componenten en bouwstenen van een knooppunt voor alle typen gebruikers. Binnen en buiten het gebouwde deel van het knooppunt. Daarin is een rol weggelegd voor de gemeente, die direct belang heeft bij het beheer. Een goed functionerend knooppunt stelt mensen van elders namelijk in staat in de stad te komen werken en studeren. Bezoekers kunnen op een prettige wijze kennismaken met de stad. Inwoners kunnen elders werken en in de gemeente blijven wonen. Bij elk knooppunt is de openbare ruimte een belangrijke component, zoals te lezen is in Knooppunt Ontwikkeling in Nederland van Platform31.

Het nemen van deze verantwoordelijkheid hoeft niet complex te zijn voor de gemeente. Een objectieve quickscan van de situatie kan aanleiding zijn om met elkaar de verschillende verantwoordelijkheden te benoemen. Vervolgens gaat het vooral over enerzijds een goede communicatie over aanpassingen en de mogelijke effecten daarvan, anderzijds over tijdige signalering van situaties die aandacht vragen en helder maken wie daar de verantwoordelijkheid voor neemt.

Waar is de ingang van station Schiedam

Tot slot
Om de verdere ontwikkeling van de Randstad met meer en beter ov te ondersteunen is niet alleen extra capaciteit nodig, maar moeten de knooppunten ook goed afgestemd blijven op de belevingsaspecten van de gebruikers. Om het ov in de Randstad te laten groeien met nieuwe reizigers moet de drempel voor het gebruik zo laag mogelijk zijn, evenals het afbreukrisico. Een positieve ervaring met alle aspecten van het openbaar vervoer door frequente, incidentele en vooral ook potentiële gebruikers is daarvoor essentieel. Zodat ze niet na enkele ritten door hun negatieve ervaringen weer voor de auto kiezen en vervolgens voor lange tijd afhaken.

Goed integrerend beheer van knooppunten in de volle breedte is daarom een essentiële voorwaarde om het gebruik van het ov te bestendigen en vooral ook structureel te laten groeien.

Movinnio 2.0 is een onafhankelijk platform voor mobiliteitsvraagstukken, geleid door een multidisciplinair kernteam bestaande uit Jacoline Boonman, Roel van den Bosch, Henk Bovenlander, Rien van der Knaap, Bram van Luipen en John Stohr. Meer informatie: info@movinnio.nl.