Databoogjes geven inzicht

zondag 18 mei 2014

timer 4 min

De treindienst Zwolle–Emmen was dit jaar de grootste stijger ooit in de OV-klantenbarometer: van de laatste plaats naar een top-tiennotering. Met OV-chipkaartdata worden de opties voor verdere verbeteringen goed zichtbaar.

De treindienst Emmen–Zwolle, onderdeel van de treinconcessie Vechtdallijnen, is aanmerkelijk verbeterd. Sinds december 2012 rijdt Arriva in opdracht van de provincie Drenthe, de provincie Overijssel en de Regio Twente met nieuwe treinen. De dienstregeling is betrouwbaarder geworden, terwijl de frequentie is verhoogd. Tussen Zwolle en Coevorden rijden de treinen een kwartierdienst in de spits.

Dat zijn 11 spitstreinen per dag extra, naast de stoptrein en sneltrein die samen elk half uur het hele traject Zwolle–Emmen afleggen. De halfuurdienst rijdt nu ook ‘s avonds. Daarnaast zijn de aansluitingen verbeterd. In Zwolle sluit Arriva beter aan op Intercity’s richting de Randstad en Noord-Nederland. In Mariënberg kwam een betere aansluiting op de andere Vechtdallijn, Mariënberg–Almelo. Arriva zag het aantal reizigers vorig jaar sterk toenemen. De klant waardeerde vooral de comfortabele in-en uitstap, de stiptheid en netheid.

Optimalisatie
Knelpunten zijn er echter nog steeds. Zo moeten reizigers in de spits soms staan. En door het enkelspoor tussen Coevorden en Emmen passen op dat traject de spitstreinen er niet meer bij. De wens van de opdrachtgever, twee stoptreinen per uur Zwolle–Emmen aangevuld met sneltreinen bij voldoende vraag, is nu dus nog niet haalbaar. Maar dat wil niet zeggen dat er niets mogelijk is tot december 2016, wanneer een stukje dubbelspoor bij Emmen Zuid naar verwachting klaar is.

Optimalisatie van de dienstregeling is een onderdeel van de concessie waar opdrachtgevers en vervoerders continu samen aan werken. Op verzoek van het reizigersoverleg Rocov vertrekt sinds december om 00.56 in de nacht van zaterdag op zondag een extra rit van Zwolle naar Emmen, aansluitend op de laatste Intercity vanuit de Randstad. Dit jaar moet blijken of deze rit in een behoefte voorziet. In afwachting van het dubbelspoor bij Emmen Zuid is de volgende verbetering om een aantal spitstreinen Coevorden–Zwolle al in Emmen te laten beginnen. Dit is naar verwachting mogelijk in december 2016.

Visualisatie
Inzicht in de reizigersstromen, in OV-chipkaartdata dus, is een belangrijke voorwaarde voor de verbeteringen. Arriva rijdt met 14 GTW-treinstellen van het type Spurt. De ‘tweetjes’ bieden ruim 100 zitplaatsen. De ‘drietjes’ ruim 150. Met variatie in de samenstelling van de treinen kan het aanbod worden afgestemd op de vraag. Visualisatie en analyse van de reizigersdata met behulp van software voor verkeersmodellen bevestigde het vermoeden. De halfuurritten die aansluiting geven op de schooltijden en de treinen in Zwolle zitten overvol. De spitstreinen daartussen zijn relatief rustig.

Het kunnen visualiseren van de huidige situatie bleek een uitkomst. Een goed gekozen beeld zegt – zeker bij bestuurlijk overleg – meer dan duizend woorden. We brachten de vervoeromvang per rit en per uur in beeld. Die kun je zelfs afspelen als 'film'. Ook maakten we verschillende herkomst-bestemmingsbeelden. Vervolgens produceerden we simulaties. Wat is het verwachte effect van een maatregel op de reizigers(kilometers), bezettingsgraad en verdeling van reizigers over treinen? Deze gegevens hadden we kwantitatief én gevisualiseerd beschikbaar.

https://www.youtube.com/watch?v=eez1uyibZnA

Het verlengen van de spitstreinen heeft twee voordelen: meer reizigers en een betere spreiding van de reizigers over de aangeboden capaciteit. Overigens is dan het capaciteitsprobleem nog niet helemaal opgelost. De enorme vervoergroei vergt namelijk ook de inzet van langere treinen.

Het capaciteitsvraagstuk op de Vechtdallijn heeft ons de kracht geleerd van de combinatie data en verkeersmodelsoftware. En we staan pas aan de vooravond van deze ontwikkeling. Zo willen we overstapgegevens tussen vervoerders en vervoerwijzen gaan visualiseren. Dan komt de hele reisketen in beeld en kunnen we vragen beantwoorden als welke buslijn een belangrijke feederfunctie heeft voor de spoorlijn. En hoe ziet de vervolgreis van de reiziger eruit die nu in de ochtendspits de trein naar Zwolle neemt.

Martin Courtz is projectleider/adviseur bij de provincie Drenthe.
Henk Doeke van Waveren is adviseur spoor en ov bij Goudappel Coffeng.