Gratis ov in Eindhoven haalt minima en ouderen uit isolement

Op veel plaatsen in Nederland en de wereld wordt geëxperimenteerd met 'gratis' openbaar vervoer. 'Gratis' staat hierbij tussen aanhalingstekens omdat het ov alleen voor de gebruiker gratis is. Uiteraard moet voor het leveren van een dienst worden betaald.

Gratis ov is vaak onderwerp van felle politieke strijd en zorgt dan ook voor veel discussie. Zo ook in Eindhoven. In 2007 werd hier gratis busvervoer ingevoerd voor kinderen onder de 12 en 65-plussers. Met ingang van 2014 is dit afgeschaft en omgezet tot busvervoer gratis voor de minima. Inwoners die tot 120 procent van het sociaal minimum verdienen kunnen een zogenaamde Meedoenbijdrage aanvragen, waardoor zij onder andere gratis kunnen reizen.

Al met al een uniek moment om onderzoek te doen naar de impact van zowel het invoeren als het afschaffen van het ov dat voor sommige doelgroepen niets kost. Niet alleen wordt er zelden onderzoek gedaan naar effecten als een regeling wordt afgeschaft; een dergelijke verandering tussen twee groepen in hetzelfde gebied is ook uniek.

De gehele reizigerstoename is volledig verdampt

In het onderzoek zijn drie groepen onderzocht. Dit zijn ten eerste minima, ten tweede ouderen met een inkomen boven de 120 procent van het sociaal minimum en ten derde ouderen met een inkomen lager dan 120 procent van het sociaal minimum. De laatste groep mocht en mag nog steeds gebruik maken van 'gratis' busvervoer.

Uit dit onderzoek is gebleken dat 65-plussers – wanneer zij niet meer gratis mogen reizen – minder gebruik gaan maken van de bus. Het aandeel ritten onder ouderen is sinds 2014 gehalveerd en daarmee weer terug op het niveau van voor 2007, het jaar dat gratis ov voor hen werd ingevoerd.

De gehele reizigerstoename die was ontstaan door invoering van de gratis bus is dus volledig verdampt; mensen blijven niet door bijvoorbeeld gewenning gebruik maken van de bus. Wel kan de gelijktijdige overgang naar de OV-chipkaart een rol spelen in de reizigersafname.

Daarnaast reist deze groep minder vaak en minder ver voor activiteiten, wat leidt tot een hoger eenzaamheidsgevoel: een derde van de 65-plussers voelt zich na de afschaffing van het gratis busvervoer eenzamer.

Ook is het gebruik van de auto aanzienlijk toegenomen. Een erg opvallende uitkomst is dat onder ouderen met een redelijk tot goed inkomen duidelijk effecten zichtbaar zijn op eenzaamheid en activiteitenpatronen.

Het aantal ritten onder minima, die sinds begin dit jaar gratis mogen reizen, is in de eerste maanden van de regeling toegenomen met een factor drie. Zij zijn aanzienlijk meer en verder gaan reizen voor verschillende activiteiten. Meer dan de helft van de minima voelt zich hierdoor minder eenzaam.

Hoewel er grote effecten optreden onder de Eindhovense minima wanneer 'gratis' ov wordt ingevoerd, zijn de effecten van de maatregel op het totale Eindhovense mobiliteitsbeleid klein. Het aandeel 12- en 65+ in de Eindhovense bevolking is 25 procent, het aandeel minima (die daadwerkelijk een Meedoenbijdrage heeft aangevraagd) slechts minder dan 4 procent.

Hoewel de effecten per persoon in de categorie minima groter zijn dan in de categorie  65-plussers, zijn de totale effecten kleiner dan ze waren bij  de grotere doelgroep 12- en 65+.

Renske Nollen is afstudeerstagiair bij Mobycon. Sebastiaan van der Vliet daar adviseur openbaar vervoer.