Studenten uit de spits gelokt

“De OV-studentenkaart is bedoeld om het onderwijs bereikbaar te maken en dan zou de hogeschool minder contacturen moeten gaan roosteren om die kaart te behouden. Dat is een rare paradox. We gaan de school niet zomaar dichtgooien.” Ron Bormans, bestuursvoorzitter van de Hogeschool Rotterdam klinkt nog steeds fel als het gaat over het besluit van het ministerie van Onderwijs dit najaar. De OV-studentenkaart blijft behouden maar er moet wel 200 miljoen op worden bezuinigd door studenten minder spitsreizen te laten maken. Ongeveer de helft van hun kilometers reizen studenten in de spits.

Minister Jet Bussemaker van OCW sprak over ‘betere spreiding over de dag, leren op afstand’. Maar de onderwijsinstellingen staan niet te trappelen. De koepels van de hogescholen en universiteiten bedankten voor de Taskforce Beter Benutten Onderwijs en OV die is opgericht om uit zoeken hoe de uitgaven aan het studentenvervoer kunnen dalen tot 750 miljoen in 2025. Ze weigerden overigens niet om principiële redenen maar omdat ‘hier geen generieke landelijk aanpak past, maar een regionale’, aldus de woordvoerder van vereniging van universiteiten VSNU.

Op regionaal niveau gebeurt ook het meest. Zoals in Maastricht, waar ‘enkele tientallen’ studenten meedoen aan proeven met belonen. Jan-Derk van ‘t Rot, projectleider bij Maastricht Bereikbaar: “Uit de reacties van onderwijsinstellingen bleek dat aanpassingen aan de roosters moeilijk liggen, daarom zijn we gestart met pilots gericht op studenten.” Studenten die een half jaar lang de spits mijden kunnen een fiets verdienen, met korting een e-bike aanschaffen of een beloning in geld krijgen (4 euro als ze reizen vóór 7.30 of ná 9.00 uur).

Tijdwinst
De pilots met belonen hebben veel gelijkenis met mobiliteitsmanagementprojecten voor forenzen. Maar een belangrijk verschil met forenzen is de OV-studentenkaart. Van ‘t Rot: “Een forens die een overstap maakt van de auto naar de fiets bespaart meteen euro’s. De student voelt een overstap niet meteen in de portemonnee. Daarom moeten we bij studenten de nadruk leggen op andere voordelen: tijdwinst, gemak, gezondheid. In dorpen rond Maastricht wonen veel studenten thuis. Die gaan nu voornamelijk met het openbaar vervoer. Maar studenten die in een straal van 15 tot 20 kilometer van hun onderwijsinstelling wonen kunnen ook op een e-bike stappen. Het is gezond om te fietsen, en je bent met de e-bike vaak sneller op je bestemming dan met het ov. Je hoeft niet te wachten of over te stappen, je bent direct waar je moet zijn. De aanschafsprijs is natuurlijk een drempel, daarom hebben we een pilot waarbij studenten korting krijgen op de aanschafkosten.”

Nijmegen Heyendaal
Op het noordelijk stukje van de Maaslijn, tussen Boxmeer en universiteitshalte Nijmegen Heyendaal, is meer dan de helft van de reizigers student. Op de drukste ritten zelfs 80 procent. Vervoerder Veolia heeft de afgelopen jaren met wisselend succes van alles gedaan om de drukte behapbaar te maken. Treinstellen verlengd, een 7-minutendienst ingevoerd in de piekuren en bussen ingezet die vanaf Cuijk en Boxmeer rechtstreeks naar de campus rijden.

Ook de roosters zijn kwamen aan de orde. Marketingmanager Roland Becx van Veolia: “Op dit punt loopt het overleg met de universiteit moeizaam. We zien aan de check-outs dat de meeste reizigers op Nijmegen Heyendaal uitstappen. Tussen de ochtend- en de middagspits zit maar vijf uur. Dan denk ik dat er nog wel wat ruimte is om de spitsen te spreiden.”

De Radboud Universiteit denkt daar anders over. “Het aanpassen van het rooster heeft flinke consequenties. Niet alleen voor studenten maar ook voor docenten en ondersteunend personeel”, aldus de woordvoerder. “Alle collegezalen zitten vol van 9.00 tot 18.00 uur. Vervoer is niet de verantwoordelijkheid van de universiteit, dat is goed onderwijs.”

Ook Nijmegen richt zich nu op het belonen van studenten. De app Reis je rijk wordt naar verwachting in mei officieel gelanceerd. De app houdt bij of studenten in de spits reizen of daarbuiten. Als beloning voor het reizen buiten de spits krijgen studenten credits waarmee ze kunnen sparen voor bijvoorbeeld een Netflix-abonnement. Twente, op de lijn Zutphen–Hengelo–Oldenzaal, werkt eveneens aan een beloning voor spitsmijden.

Andere houding
Van ‘t Rot van Maastricht Bereikbaar denkt dat de onderwijsinstellingen bij gaan draaien. “Mobiliteit is voor onderwijsinstellingen een nieuw onderwerp. Vergelijk het met de reacties van werkgevers tien jaar geleden. Die zeiden toen ook dat flexibel werken of thuiswerken niet mogelijk was. Het moet groeien.”

Er zijn al onderwijsinstellingen die om zijn. Het Deltion College, een grote mbo-instelling in Zwolle, vindt dat vervoer wel zijn verantwoordelijkheid is. Erna Daling, directeur bedrijfsvoering van Deltion: “Wij zien het als een gezamenlijke opgave het onderwijs bereikbaar te houden. Van onze 13.000 leerlingen komen er 8000 per dag naar school. We zitten op één campus in Zwolle, 70 procent van onze leerlingen komt van buiten de stad. Dat betekent dus volle bussen.”

De school heeft in 2013 in kaart gebracht waar de studenten wonen en welke mogelijkheden er zijn om de spits te mijden. Zo laat Deltion studenten fietsen. Het college heeft zelfs een eigen Deltion-fiets in de aanbieding, een soort lease-fiets waar inmiddels 150 studenten gebruik van maken. Roosters en de organisatie van het onderwijs zijn aangepast.

Studenten met een Deltion-fiets. Foto: Marco Slot.

ooo
Onlangs is een proef met e-learning afgesloten waarbij studenten van vier opleidingen een halve dag les op afstand kregen. Daling: “De studenten waren positief. Niet dat ze de hele week thuis willen werken, maar een halve dag vinden ze prettig. Deze mbo-studenten niveau 4 kunnen ook redelijk zelfstandig werken. Zo moet je steeds op zoek naar de optimale organisatie van het onderwijs.”

Vastgoedlasten
Wat het meeste effect heeft – nog steeds zijn de bussen vol richting Deltion – is moeilijk te bepalen. De school groeit en het mbo-onderwijs is intensiever geworden. Volgens Daling is het een mix van maatregelen. “Geef je van 8.30 tot 16.00 uur les, of kan het ook van 10.00 tot 19.00 uur? Een deel thuis, of op een andere manier? De opgave is binnen de randvoorwaarden zo goed mogelijk onderwijs geven, de vastgoedlasten zo laag mogelijk houden en de gebouwen zo goed mogelijk gebruiken. En daarnaast een zo groot mogelijk spreiding van de spits nastreven. Dat zijn soms tegenstrijdige uitdagingen. Maar in de organisatie van het onderwijs valt denk ik de meeste winst te boeken.”

De Deltion-campus ligt op twee kilometer van het station van Zwolle. Als er geen OV-studentenkaart zou bestaan was dat een afstand die studenten eerder zouden fietsen of lopen. Toch is Daling niet voor afschaffen of aanpassen van de reiskaart. “We zijn heel blij met de studentenkaart. Dat maakt ons onderwijs bereikbaar en geeft keuzevrijheid. Fijn ook dat mbo’ers van 16 tot 18 jaar de kaart krijgen (in 2017, KB). Het maakt dat een 16-jarige student uit Drenthe nu ook de keuze heeft naar Zwolle te komen. Zonder ov-kaart zou hij 300 euro per maand kwijt zijn.”

Spitsheffing
Morrelen aan de studentenkaart ligt gevoelig, maar een prijsprikkel om de spits te mijden ligt voor de hand. Op een bijeenkomst van Slim Studeren Slim Reizen in december werd de spitsheffing genoemd. Met name door Jeroen Golstein, beleidsmedewerker ov van BRU/provincie Utrecht. De komende jaren wordt de drukte op De Uithof alleen maar groter. Onderwijsinstellingen en bedrijven groeien er nog steeds. “Het is een gebied met een heel hoge spitsbelasting dat niet aan de spoor ligt. De meeste kans van slagen heeft het om studenten die op fietsafstand wonen het minder gemakkelijk te maken in het ov te stappen. Denk aan een soort spitstarief.”

Ook Jan van Selm van OV-bureau Groningen Drenthe noemde op die bijeenkomst een spitsheffing als mogelijkheid. “Ik vind dat we breed moeten kijken naar de mogelijkheden, zowel naar anders roosteren als beter benutten. Hoe organiseren we het vervoer zo dat het qua genot of qua prijs concurrerend is met het ov in de spits? Dat gaan we de komende tijd uittesten in allerlei pilots. Geef dat eerst een kans.”

E-bike voor studenten
Zowel in Groningen als Maastricht wordt de e-bike als alternatief voor het ov onder de aandacht van studenten gebracht. In Groningen zijn proeven aan de gang met e-bikes op middelbare scholen, op de Hanzehogeschool en op de universiteit.

Is de e-bike een oplossing? Otto van Boggelen van kenniscentrum CROW-Fietsberaad: “Zeker, maar ik zie wel een paar belemmeringen voor studenten en scholieren. Ten eerste de aanschafsprijs, een e-fiets kost al gauw 1500 euro. Ten tweede de stallingsmogelijkheden. Zo’n dure fiets wil je veilig stallen. Dus tegen onderwijsinstellingen wil ik zeggen: investeer vooral ook in goede fietsparkeervoorzieningen.”

Andere kansen voor de fiets ziet Van Boggelen vooral in beter natransport na een treinreis, zodat het stadsvervoer wordt ontlast. Van Boggelen: “Ik heb wel eens het idee geopperd voor gemeenschappelijke fietsen. Bedrijven of onderwijsinstellingen schaffen fietsen aan die ze bij het station neerzetten en werknemers of studenten kunnen onder voorwaarden een pasje krijgen om die fietsen te gebruiken. Een beetje zoals de OV-fiets, maar dan een meer besloten systeem. En het zou voor studenten goedkoper moeten zijn dan een ritje op een OV-fiets.”