Zelfrijdende auto als 'tram 2.0'

Ooststellingwerf is 25.000 hectare groot en er wonen 25.000 mensen. “Een hectare per persoon dus”, zegt wethouder Sietse Derks (VVD, rechts op de foto). Verspreid over de gemeente liggen dertien dorpen, waarvan er drie (Oosterwolde, Appelscha en Haulerwijk) een centrumfunctie hebben. Bij de andere kernen staan voorzieningen onder druk en daarmee de leefbaarheid. Geen unieke situatie voor een plattelandsgemeente.

"Veel dorpen hebben hier niet eens ov", zegt Derks. "Intussen neemt de vergrijzing wel toe en willen we dat ouderen zoveel mogelijk zelfstandig blijven wonen." Ouderen hebben zorg nodig, maar ook de bereikbaarheid van winkels en scholen wordt een probleem. Derks: "We werken met drie uitgangspunten: bereikbaarheid, toegankelijkheid en zelfredzaamheid. Maar tegelijk moet het duurzaam, want we willen als gemeente in 2030 klimaatneutraal zijn."

Snoepje
Buurtbussen en carpoolen zijn uiteindelijk niet de oplossing, vindt Derks. "Je ziet toch dat de jongere generatie andere normen en waarden heeft dan de oudere en ook in een ander tempo leeft." In plaats daarvan zet de gemeente in op deelauto’s.

In de volgende concessie stelt Arriva twee deelauto's beschikbaar in dorpen die nu niet met het ov te bereiken zijn, maar daar houdt het niet bij op. Derks: "In de aanloop naar de gunning van de concessie Zuidoost-Friesland hebben we verschillende ov-bedrijven benaderd om deel te nemen aan een workshop rond zelfrijdende auto’s."  Arriva hapte als enige toe. In het bid voor de concessie Zuidoost-Friesland deed de vervoerder twee elektrische deelauto’s 'als snoepje in de concessie' en kwam als winnaar uit de bus.

Het is een betrekkelijk nieuwe rol voor Arriva: de vervoerder levert enkel de voertuigen waar in principe iedereen gebruik van kan maken. Directeur Anne Hettinga wil er nog niet te veel over kwijt – de huidige vervoerder Qbuzz maakte immers bezwaar en hij wil de concurrent niet wijzer maken. Het rijden met lege bussen is enkel goed voor de werkgelegenheid. "Wat deelauto’s betreft moeten we niet te krampachtig doen. Het houdt de gebieden bereikbaar en leefbaar." Dat geldt wat Hettinga betreft ook voor zelfrijdende auto’s.

WEpod
Zo wordt de deelauto, aanvankelijk nog door mensen bediend, een onderdeel van het verdienmodel van ov-bedrijven. Dat het voertuig op termijn zelfrijdend wordt, is een kwestie van tijd. "De belangrijkste strategie voor het ov is wellicht het omarmen van de concurrent", schreef publicist en onderzoeker Arjen Dekker vorig jaar al in OV-Magazine.

Ooststellingwerf is er nu al mee bezig. Deze zomer start de eerste pilot, enigszins vergelijkbaar met de proef met de WEpod in Wageningen, waarvan onlangs de testfase officieel startte. Een belangrijk verschil, zeggen de Friezen, zit in de benadering van de proef. Derks: "In Wageningen gaan ze voor de technische uitdaging door ook in druk verkeer te rijden. Wij willen vooral aan de vervoervraag voldoen." De proef die vijf maanden gaat duren kost de gemeente volgens de wethouder 'een paar ton'.

Drents-Friese Wold
Vanaf het bezoekerscentrum van Staatsbosbeheer, twee kilometer buiten het dorp, pendelen straks elektrische, zelfrijdende shuttles naar het dorpscentrum. De plek is niet toevallig gekozen. Er is nog geen ov-verbinding naar het centrum, dat een belangrijke toegangspoort is naar het Nationaal Park Drents-Friese Wold. Het park trekt een kwart miljoen bezoekers per jaar. "Het zou mooi zijn als een deel daarvan ook het dorpscentrum aandoet”, zegt Derks. “We hadden ideeën voor een Bello-treintje of paard en wagen, maar we willen vooruitstrevend zijn"

De snelheid is in eerste instantie beperkt: niet harder dan 25 kilometer per uur. De wagentjes maken gebruik van het fietspad, waar halverwege een passeermogelijkheid komt. In het dorp zelf rijden de shuttles ook tussen ander verkeer in een 30-kilometerzone. De bedoeling is dat de ritjes (nagenoeg) gratis zijn. Onder welke naam de shuttle gaat rijden, is nog niet bekend.

Demodag
Het zaadje voor de zelfrijdende shuttle werd vorig jaar herfst geplant op de E-motion-dag, een demodag rond elektrisch vervoer, georganiseerd door plaatselijke ondernemers. De dag bleek een groot succes met als hoogtepunt de EZ10 van EasyMile. Het wagentje maakte demorondjes op het plein waarbij 450 mensen een ritje maakten. De reacties waren volgens Derks allemaal positief. "Van jonge jochies die het een gaaf ding vonden tot mensen van in de tachtig die zich wel wilden laten rondrijden in zo’n wagen."

Ooststellingwerf besloot er werk van te maken en stapte naar het ministerie om te kunnen aansluiten bij de pilotserie voor zelfrijdende voertuigen. Adviseur Innovatie Frans Hamstra (links op de foto) was verbaasd. "Het bleek dat we de enige plattelandsgemeente waren die wel mee wilde doen. Nu kijken andere gemeenten met interesse naar ons." Hamstra maakt via CROW deel uit van de taskforce Dutch Roads.

Tramnet
Friesland kende eind negentiende eeuw een uitgebreid tramnet. Oosterwolde en Appelscha kregen in 1911 voor het eerst een vlotte verbinding met de buitenwereld, maar ook kleinere dorpen als Makkinga en Donkerbroek. Maar de tram verdween weer. Het grote tramstation van Oosterwolde is een stille getuige. Nu stoppen er bussen. En in de kleinere kernen rijdt er weinig meer.

https://twitter.com/vincent313/status/691612579194654720

De zelfrijdende auto wordt wat Hamstra betreft de 'Tram 2.0'. Volgend jaar moet de proef een vervolg krijgen, grootschaliger en in Europees verband. Derks somt op: "We zijn vorig jaar met een demovoertuig begonnen. Deze zomer worden dat er twee. Weer een verdubbeling zou mooi zijn. Of wie weet direct acht wagens." Dan moeten er voertuigen gaan rijden tussen de dorpen, ook op de gewone rijbaan. Mogelijk gaat dan ook de snelheid omhoog.

Gps-coördinaten
En daarna? Ooststellingwerf ziet een toekomst voor zich waarin elk dorp toegang krijgt tot een zelfrijdend voertuig. "Ik kan me zo voorstellen dat je via een app een wagen bestelt die je op je gps-coördinaten komt ophalen", filosofeert Hamstra. Of je dan op het platteland woont of in een grote stad, maakt dan niet meer uit.

Arjen Dekker schetste al eenzelfde soort scenario. "Vooral van en naar het station in schaars bewoond gebied is de zelfrijdende auto de ideale aanvulling op de trein. Zelfrijdende minibusjes kunnen grote delen van het streekvervoer vervangen. Ook moet het mogelijk worden om een soort ov-auto te huren. Die staan dan op de stations waar auto’s en streekvervoer makkelijk kunnen komen, en juist niet in de steden. Tot slot moet het aan- en afrijden van auto’s bij stations makkelijker worden. De zelfrijdende auto moet zijn passagiers zo dicht mogelijk bij het perron kunnen afzetten." Maar voor het zover is, moet er nog wel heel wat water door de Tjonger lopen. "Een uitrol duurt minstens vijf jaar", aldus wethouder Derks.

Lees ook: KiM: Ov verandert door zelfrijdende auto

Ontheffing
Aan het invoeren van zelfrijdende voertuigen zitten nog wel wat halen en ogen. Derks: "Op bijna elke pagina van de Wegenverkeerswet staat het woord 'bestuurder' vermeld. Maar juist die heb je niet. Dat probleem hebben we opgelost door met een ontheffing vooral op het fietspad te rijden." Die ontheffing moet er dus wel komen. En dan de aansprakelijkheid. Wie kan er op worden aangesproken als een wagentje bijvoorbeeld een fietser aanrijdt? En wie is oproepbaar als een shuttle pech krijgt? Derks herinnert zich nog de demonstratie vorig jaar. Prompt kreeg het voertuig een lekke band. Fabrikant Ligier, die de Easy Mile produceert, staat in ieder geval voor de komende proef garant voor deze risico's.

https://twitter.com/SietseDerks/status/655324026869555200

Ook niet onbelangrijk is wie uiteindelijk de wagens gaat exploiteren. Daarvoor is de gemeente met meerdere partijen in gesprek. "Het kan Arriva worden, maar ook net zo goed een taxibedrijf of een zorginstelling." Daarmee is het niet direct de bedoeling om het Wmo-vervoer te vervangen – de eerste pilot bedient vooral toeristen – maar het gaat hoe dan ook invloed hebben. Waarschijnlijk ook op het ov. Want nu worden de dorpen die wel een busverbinding hebben bediend door bussen die vooral over de binnenwegen rijden, terwijl er ook een vlotte autoweg dwars door de gemeente loopt. Derks: "Bijna al onze dorpen liggen een paar kilometer van de grote weg. Als je de mensen daar naartoe kan brengen en een dikke buslijn ze verder brengt, waarom niet?" Hamstra: "Misschien doen mensen straks hun auto de deur uit."

Lees ook:

• Ook Appelscha krijgt zelfrijdend ov
• Zelfrijdende auto deelt tik uit aan het ov