Zelfrijdende auto deelt een tik uit aan het ov

Het ov staat bol van de innovaties. De beveiliging van het treinverkeer is geautomatiseerd, bussen hebben boordcomputers en apps laten weten waar en wanneer het ov rijdt. Deze fraaie innovaties hebben echter voor de passagier weinig veranderd. Zo reed er bijvoorbeeld in 1985 twee keer per uur een trein van Heerhugowaard naar Amsterdam Centraal. Tegenwoordig rijdt er nog steeds elk half uur een trein, maar die doet er vijf minuten langer over.

De meeste innovaties binnen het ov zijn ten goede gekomen aan de efficiëntie, zoals energiebesparing en verminderde personeelsinzet. Er zijn wel innovaties voor de passagier, zoals digitale reisinformatie en airconditioning, maar treinen rijden nog steeds met dezelfde snelheid als 30 jaar geleden. Deze stilstand in ontwikkeling heeft deels te maken met de concurrentie. De auto is namelijk niet wezenlijk veranderd sinds de bouw van het snelwegnet. Maar hier gaat verandering in komen. De grootste sprong voorwaarts sinds de uitvinding van de auto is aanstaande: de auto gaat zichzelf besturen. De ov-sector moet snel gaan nadenken over een reactie op deze spectaculaire innovatie.

Zelfrijdend en connected
Tot voor kort leken auto’s die zelf kunnen rijden nog science fiction. De ontwikkelingen zijn echter snel gegaan en minister Schultz heeft inmiddels automatisch over de ringweg van Amsterdam gereden. De techniek is er dus klaar voor. Alleen de juridische vraagstukken blijven nog, zoals het regelen van de aansprakelijkheid bij een ongeval. Onderdelen van de zelfrijdende auto zijn al opgepikt door de auto-industrie. Goedkopere auto’s kunnen zichzelf al inparkeren en Mercedes komt dit jaar met een auto die volledig automatisch op de snelweg rijdt. Daarnaast worden auto’s ontwikkeld die continu met elkaar in verbinding staan. Hierdoor kunnen auto’s bewegingen en routes op elkaar afstemmen. Ze weten dan van tevoren dat een andere auto van rijstrook gaat wisselen en kunnen hier op inspelen.

Efficiencysprong
De gevolgen van deze revolutie zullen groot zijn. Files zullen grotendeels verdwijnen, omdat zelfrijdende auto’s de infrastructuur efficiënter gebruiken dan menselijke bestuurders. Daarnaast veroorzaken zelfrijdende auto’s minder ongevallen, een belangrijke bron van files. Als de zelfrijdende auto’s ook nog eens ‘connected’ zijn, kunnen ze vrijwel bumper aan bumper rijden. Parkeerproblemen verdwijnen omdat ze zichzelf kunnen wegzetten in een garage buiten de stad. Zonder inzittende(n) hebben deze auto’s ook veel minder ruimte nodig om te parkeren. Als dan ook nog een systeem van deelauto’s ontstaat, is de efficiëntiesprong van het wegverkeer compleet.

Ov verliest pluspunten
Niet hoeven zoeken naar een parkeerplaats en niet in een file hoeven staan zijn belangrijke pluspunten van het ov. Die zullen teniet worden gedaan door de zelfsturende auto. Als die auto op elektriciteit rijdt, is het ov ook de voorsprong op milieugebied kwijt. Een ander belangrijk pluspunt van de trein, reistijd is werktijd, gaat eveneens verloren. De automobilist kan straks tijdens het rijden genieten van een krantje en een croissantje. Reizigers die nu op het ov zijn aangewezen, zoals mensen zonder rijbewijs en visueel gehandicapten, kunnen straks kiezen. De zelfrijdende auto kan zelfs een deel van het ov overnemen. Waarom nog de bus pakken als je jezelf naar het station kan laten rijden? Waarom nog naar het station rijden als je jezelf door kunt laten rijden naar de bestemming?

Meerwaarde ov
Is het ov dan reddeloos verloren? Nee, zeker niet. Vanwege ruimtegebrek zal het ov in de metropool zijn rol behouden. De enorme capaciteit van veel ov-systemen is simpelweg niet te vervangen door auto’s. Daarnaast is het goed mogelijk dat het verdwijnen van files ervoor zorgt dat de mobiliteit stijgt. Mensen gaan bijvoorbeeld verder van de werkplek wonen. Of er dan nog files ontstaan waarvoor het ov een alternatief is, is afwachten.

Het ov zal in ieder geval op zoek moeten naar een nieuwe rol. Het moet meerwaarde bieden in een wereld met zelfrijdende auto’s. De concurrentie van de automatische auto zal zo sterk worden dat het invoeren van verbeteringen voor de reiziger een must is om het ov te laten overleven.

Snelheid en directheid
Het ov kan op verschillende manieren terugslaan. Allereerst is er de factor snelheid. Treinen bereiken snelheden die op asfalt niet veilig te halen zijn. In Nederland hebben we nog geen hogesnelheidsnet, maar wel lijnen waarop met relatief eenvoudige ingrepen 200 km/uur kan worden gereden. Dat is voorlopig fors sneller dan de auto. Snelheidsverhoging moet dan ook topprioriteit worden.

Ten tweede moet het ov af van tijdrovende zaken zoals overstappen. RandstadRail is een fraai voorbeeld van ov dat van woongebieden rechtstreeks de stad in gaat. De steden in de Randstad raken steeds meer met elkaar verknoopt en het railvervoer zal moeten volgen door het koppelen van verschillende railsystemen tot één netwerk. Zo moet de metro over spoorlijnen kunnen doorrijden naar woonkernen.

Ontspannen verblijfsklimaat
Jonge stedelingen beschouwen de auto niet meer als vanzelfsprekend. De fiets is populairder dan ooit. Toch is de auto nog altijd dominant in de stad. Auto’s zijn geen aanwinst voor onze binnensteden, zelfrijdend of niet. Het ov zal moeten bewijzen dat het de stad kan ontdoen van verkeer voor een prettiger, veiliger en meer ontspannen verblijfsklimaat. Dan moet het ov wel met iets beters komen dan bussen en trams die zich traag door smalle straten bewegen. Metro’s, trams en tramtreinen zijn een beter alternatief. Dan moeten lijnen wel, zoals in Frankrijk, onderdeel worden van de openbare inrichting. Een fijnmazig netwerk zit er niet in. De extra tijd die het kost om naar de opstappunten te komen wordt gecompenseerd door hogere snelheden en meer rechtstreekse verbindingen.

Opstappunten
De belangrijkste knooppunten van het ov zijn doorgaans goed voorzien, maar de kleinere opstappunten zijn maar al te vaak tochtige, verlaten oorden waar elke minuut een uur lijkt te duren. Voorzieningen kunnen hier verandering in brengen. Stations of haltes met een supermarkt of een coffee corner zijn al veel aantrekkelijker dan een station met alleen een kiosk. De ov-sector moet zich meer als dienstverlener gaan opstellen. Het moet veel aantrekkelijker worden voor ondernemers, omwonenden en gebruikers om initiatieven te ontplooien bij stations.

De beste strategie voor het ov is het omarmen van de concurrent

Zelfrijdende minibus
De belangrijkste strategie voor het ov is wellicht het omarmen van de concurrent. Vooral voor de rit van en naar het station in schaars bewoond gebied is de zelfrijdende auto de ideale aanvulling op de trein. Zelfrijdende minibusjes kunnen grote delen van het streekvervoer vervangen. Ook moet het mogelijk worden om een soort ov-auto te huren. Die staan dan op de stations waar auto’s en streekvervoer makkelijk kunnen komen, en juist niet in de steden. Tot slot moet het aan- en afrijden van auto’s bij stations makkelijker worden. De zelfrijdende auto moet zijn passagiers zo dicht mogelijk bij het perron kunnen afzetten.

Toekomstbeeld
De automatische auto belooft zeer aantrekkelijk te worden. Het ov zal dus moet snel moeten bepalen wat het antwoord wordt. De ov-sector zal een toekomstbeeld moeten opstellen en daarin de rol voor zichzelf definiëren. We moeten niet bang zijn om delen van het ov aan het wegverkeer over te laten. Dat zal tegen die tijd immers schoner en efficiënter zijn. Investeringen in het ov moeten nu al worden beoordeeld op toekomstvastheid. Het heeft immers geen zin om geld te investeren in voorzieningen die gaan verdwijnen.

Arjen Dekker is onderzoeker en publicist over openbaar vervoer

Lees ook: Ook bussen rijden straks vanzelf.