Inclusief openbaar vervoer: van theorie naar praktijk

Hoewel de theorieën over rechtvaardige mobiliteit niet nieuw zijn, missen we nog wel kennis over de implicaties en toepassing. Monica van Luven van het Smart Public Transport Lab deed bij de Vervoerregio Amsterdam onderzoek. “We staan nog aan het begin van goede inbedding van inclusieve mobiliteit in onze beleidscyclus en moeten nog verschillende belangrijke keuzes maken.” 

Dit artikel is eerder gepubliceerd in OV-Magazine 3/2022. Wilt u OV-Magazine voortaan op papier of digitaal ontvangen? Neem dan een abonnement.

Egalitarisme, proportionalisme en sufficiëntarisme zijn de nieuwe tongbrekers die we vaker in het mobiliteitsdebat gaan horen. Ze representeren verschillende principes binnen het domein van rechtvaardige mobiliteit. Gelijke kansen voor iedereen door een eerlijke verdeling van bereikbaarheid over de bevolking staat internationaal al jaren op de agenda, met voorbeelden in Franse banlieues of Amerikaanse suburbs. Inmiddels heeft het thema, versterkt door de pandemie, ook in Nederland een plek bemachtigd in vele mobiliteitsvisies en –agenda’s. 

Gezien het belang en de sociale doelstellingen van ov zoomde Van Luven in op het busnetwerk voor het gebied Amstelland-Meerlanden. Ze onderzocht hoe de (on)gelijkheid eruit ziet volgens de drie eerdergenoemde principes en hoe de inclusiviteit verbeterd kan worden. “Egalitarisme gaat er vanuit dat iedereen precies dezelfde mate van bereikbaarheid heeft. Proportionalisme gaat uit van een lineaire relatie met de bevolkingsdichtheid en sufficiëntarisme geeft een minimumniveau van bereikbaarheid aan voor iedereen.” 

Definitiekwestie 

Van Luven ondervond dat concretisering van de principes nog in de kinderschoenen staat. “Een ov-netwerk kan volgens het ene principe inclusief zijn, maar volgens het andere niet. Ook kunnen, afhankelijk van het principe, verschillende gebieden aandacht vragen.“ Ze adviseert om bij het netwerkontwerp uit te gaan van sufficiëntarisme, waarbij een minimum niveau van bereikbaarheid wordt vastgesteld.  

Machiel Kouwenberg, adviseur mobiliteitsonderzoek bij de Vervoerregio, vindt het belangrijk dat er meer kennis en bewustzijn ontstaat over de vraag hoe het regionale ov-netwerk bijdraagt aan de inclusiviteit van het totale mobiliteitssysteem. “Deze kennis helpt om beter te begrijpen of gebieden in de regio voldoende bereikbaar zijn. Om de bereikbaarheid te verbeteren of beter te verdelen, willen we de gebieden goed kunnen vergelijken.”  

Van Luven onderzocht verschillende scenario’s voor aanpassingen in de dienstregeling, om de mate van inclusiviteit te verbeteren voor verschillende gebieden. “Belangrijk is om te beseffen dat bij een gelijkblijvend ov-budget een verbetering in het ene gebied vaak ten koste gaat van het aanbod elders. Dat heeft dan ook weer effect op de verdeling van bereikbaarheid. Het maakt duidelijk dat inclusiviteit een waarde én een prijs heeft, dat moet je meewegen in de discussie.” 

Brede context 

Ze waarschuwt om in het debat niet alleen op inclusiviteit te focussen, maar de brede context te beoordelen, waarbij reizigersaantallen, reistijd, ruimtegebruik en duurzaamheid ook een rol spelen. “Het is winst dat we door dit soort onderzoek inclusiviteit beter kunnen meenemen in die brede context”, aldus Kouwenberg. “Dit helpt ons bij verdere toepassingen, bijvoorbeeld in kosten-batenanalyses en ontwerpmethoden, maar ook in discussies over verdeling van budgetten. Veel overheden zijn - net als wij - op zoek naar concrete, toepasbare kennis en maatregelen om hun mobiliteitssysteem inclusiever te maken. De TU Delft en de Vervoerregio doen daarom nu een driejarig onderzoeksproject op dit thema.”  

Resultaten en details over het (vervolg)onderzoek via: https://nielsvanoort.weblog.tudelft.nl/