Benchmark duurzaam ov helpt steden op weg 

Meer actieve, gezonde, duurzame mobiliteit (fietsen, lopen, in combinatie met openbaar vervoer) heeft een positief effect op een scala aan maatschappelijke waarden zoals duurzaamheid en klimaatverandering, luchtkwaliteit, gezondheid, vermindering geluidsoverlast, veiligheid, kwaliteit van de openbare ruimte, bereikbaarheid en belevingswaarde van de stad.

Om de Nederlandse steden bereikbaar, leefbaar, veilig en gezond te houden is een focus op actieve, gezonde, duurzame mobiliteit erg belangrijk. Er is bijvoorbeeld al veel bekend over de schade van CO₂, NOx en fijnstof in steden, alhoewel maar weinig mensen weten dat de uitstoot van NOx en fijnstof gemiddeld een jaar van ons leven kost. Maar over de schade die verkeerslawaai met zich meebrengt is bij veel mensen minder bekend: stress of slapeloze nachten, met een hoge bloeddruk en hart- en vaataandoeningen als gevolg.

De Brede Coalitie – een samenwerking tussen Natuur & Milieu, Milieudefensie, Fietsersbond, Longfonds, Wandelnet, Rover en Mens en Straat – gaf eind november vorig jaar CE Delft opdracht om een benchmark op te stellen voor 30 steden.

Lees ook op Verkeer in Beeld: Nog veel te leren voor gezondere steden

Opzet 
De benchmark voor duurzame, actieve en gezonde mobiliteit geeft de toestand van een gemeente weer op dit gebied, maar biedt ook handvatten aan gemeenten voor een beter beleid en meer voorzieningen. Actieve, gezonde, duurzame mobiliteit beslaat een breed gebied, waarvan ov-beleid, -voorzieningen en -gebruik maar een onderdeel vormen. Omdat 'actief' en 'gezond' belangrijke factoren zijn in deze benchmark zijn de overstapfaciliteiten van fiets naar ov en vice versa ook onderdeel van de totaalscore voor ov.

Enkele resultaten 
De benchmark laat enkele opvallende resultaten zien. Zo scoort Heerlen vooral hoog bij ‘voorzieningen en beleid ov’ door de hoge score op de indicator schone bussen. Bij het aandeel ov in kilometers komen uiteraard de grote steden bovendrijven. Hier scoren in de subtop Almere, Groningen, Haarlem en Zoetermeer goed met een aandeel van 5 procent in verplaatste kilometers.

Een interessante indicator is de relatieve bereikbaarheid van het ov versus de auto. Hierbij is het aantal inwoners dat binnen een half uur ov-reistijd van het centrum woont vergeleken met het aantal inwoners dat binnen een half uur autoreistijd het centrum kan bereiken. Dit blijkt een vrij goede voorspeller te zijn van het niet-auto-aandeel. Goed scoren Amsterdam (89 procent), Breda (86 procent) en Leiden met 81 procent. In die steden is de bereikbaarheid per ov dus bijna even goed als per auto.

 De top-3 van ov-gerelateerde totaalindicatoren

voorzieningen en beleid ov		aandeel ov in verplaatste km		vervoerwijzekeuze
stad	cijfer	stad	aandeel	stad	aandeel niet-autoverplaatsingen
Utrecht	8	Amsterdam	9%	Amsterdam	75%
Amsterdam	7,5	Rotterdam	9%	Groningen	70%
Heerlen	7+	Den Haag	6%	Leiden	70%

 

Ter inspiratie 
De relatie tussen gemeentelijk beleid, de aanwezigheid van voorzieningen en de uitkomst daarvan is ingewikkeld. Historisch gegroeide ruimtelijke en stedenbouwkundige factoren (zoals de compactheid van het stedelijk gebied) zijn van grote invloed op de uitkomsten. Daarom is de benchmark vooral nuttig als discussiestuk en dient het ter inspiratie.

Een rapportage per gemeente geeft de resultaten en aanbevelingen voor de benchmark beleid en voorzieningen. Deze rapportages zijn te hieronder te vinden. Met de aanbevelingen kunnen gemeenten hun aanpak van actieve, gezonde, duurzame mobiliteit verder versterken.

Uitkomsten benchmark duurzame, actieve, gezonde mobiliteit voor 30 gemeenten:

Alkmaar	Breda	Emmen	Leeuwarden	's-Hertogenbosch
Almere	Delft	Enschede	Leiden	Tilburg
Amersfoort	Den Haag	Groningen	Maastricht	Utrecht
Amsterdam	Deventer	Haarlem	Middelburg	Zaanstad
Apeldoorn	Dordrecht	Heerlen	Nijmegen	Zoetermeer
Arnhem	Eindhoven	Hengelo	Rotterdam	Zwolle

Klik op de plaatsnaam voor de rapporten (.pdf)

Benchmark duurzaam busvervoer 
Zoals gezegd maken ov-indicatoren maar een beperkt deel uit van deze benchmark. Fietsen en wandelen zijn belangrijker als het gaat om actieve en gezonde mobiliteit. Maar wat betreft de factor duurzaamheid zou een ov-benchmark, waarbij steden en/of concessiegebieden met elkaar worden vergeleken op duurzaam ov, een mooie maatstaf vormen. Naast de OV-Klantenbarometer. Want als we bij duurzaamheid ook zaken als energiegebruik per passagier en ruimtegebruik meenemen dan is ov een belangrijke drager in een duurzaam vervoersysteem.

In een benchmark duurzaam busvervoer zou een veel breder palet aan indicatoren aan de orde komen dan in de indicator die voor de Brede Coalitie is ontwikkeld. Bij het onderdeel 'effecten' zouden we dan kunnen denken aan effecten in termen van gebruik en bezetting door passagiers in diverse afstandsklassen, de daadwerkelijke uitstoot van ov, energiegebruik per passagier en aan de verhouding ruimtebeslag ov versus autovervoer.

Bij 'voorzieningen' zouden indicatoren kunnen worden toegevoegd als het aandeel inwoners en arbeidsplaatsen (volgens maatstaven van PBL en CROW) op goed, redelijk of slecht per ov ontsloten locaties, het aantal arbeidsplaatsen dat gemiddeld binnen 45 minuten ov-reistijd vanuit een stad bereikbaar is, aantal en gebruik P+R-plaatsen, maar ook de voorzieningen voor vrijetijdsverplaatsingen per ov (bijvoorbeeld naar het strand of evenemententerreinen).

Bij 'beleid' zou de mate waarin steden het ov-gebruik onder hun eigen personeel stimuleren een indicator kunnen zijn. Verder: een goede informatievoorziening, MaaS-concessies, en ov als onderdeel van smart mobility. Maar ook de mate waarin ov-knooppunten leidend zijn bij het ro-beleid en ontwikkelingen op het gebied van wonen en werken, al dan niet bij of op fietsafstand van ov-knooppunten.

Hulpmiddel 
Een benchmark is een goede manier om kansen voor een duurzamer mobiliteitsbeleid in beeld te brengen. Maar een benchmarkscore moet nooit meer dan een hulpmiddel te worden. Een benchmark kan een gemeente soms wel alert maken op mogelijkheden die over het hoofd worden gezien. Dus als samenwerking in plaats van competitie de belangrijkste drijfveer is van een benchmark, dan kan dit instrument een grote meerwaarde hebben. Een benchmark duurzaam ov kan een mooi middel zijn om goed en duurzaam ov in heel Nederland verder te helpen.

Hans Voerknecht is themaleider Duurzame Stedelijke Mobiliteit bij CE Delft.