Ingenieurs- en adviesbureau PBTconsult is gespecialiseerd in het toegankelijk maken (niet vrijblijvend sinds het in werking treden van het VN-verdrag voor mensen met een beperking in 2016) van gebouwen en het openbaar domein, inclusief ov-knooppunten. Het bureau is al dertig jaar actief op dit terrein. Hans Peter Herwig, hoofd bedrijfsvoering bij PBTconsult: “We hebben bijvoorbeeld met ProRail de afgelopen jaren de ‘geleidelijnentaal’ eenduidiger gemaakt en vastgelegd waar wel en geen geleidelijnen moeten liggen. Een kruispunt moet goed herkenbaar zijn. Dat kan door een ander patroon te leggen of juist door het kruisvlak vrij te laten, als je je maar aan de afgesproken conventie houdt. We hebben ervoor gekozen om het kruisvlak vrij te laten, wat een goede keus is gebleken. Vroeger waren geleidelijnen zestig centimeter breed met tien ribbels, maar vanaf 2012 bestaat er een internationale norm – ISO 23599 – waarin geleidelijnen dertig centimeter breed zijn met vier bredere ribbels. Dat is handig, want ze zijn doordoor beter inpasbaar en het scheelt in de aanlegkosten.”
Begonnen in Spanje
De ontwikkeling van het digitale hulpmiddel NaviLens voor blinden en slechtzienden is zes jaar geleden begonnen in Spanje. Het is bedacht op de universiteit van Murcia, geholpen door een financiële bijdrage van de nationale kerstloterij, bekend als El Gordo, vertelt Herwig. “We hebben NaviLens tweeënhalf jaar geleden ontdekt. Het wordt inmiddels gebruikt in onder meer Spanje, Japan, de Verenigde Staten, Singapore, Australië en nu is Nederland aan de beurt. Het werkt door middel van een soort QR-code en een app in je smartphone. De NaviLens-code is een blokje met een witte en een zwarte rand en daarin 25 verschillende gekleurde blokjes. Het is van grote afstand te detecteren, tot dertig meter. De App kan de code ‘zien’ tot een hoek van 160 graden en bij slechte lichtomstandigheden en kan de informatie op borden binnen 0,3 seconden ophalen en dan voorlezen. De gesproken informatie is zoveel mogelijk gelijk aan de reguliere informatie die anderen kunnen zien.”
Proef op Amsterdam Centraal
“We zijn met ProRail gaan praten over een proef op Amsterdam Centraal. Bij de verbouwing van het station heeft ProRail de verplichting op zich genomen om blinden en slechtzienden te informeren over de steeds veranderende situatie. Vorig jaar zijn we met de installatie van NaviLens begonnen, inmiddels is een deel alweer aangepast vanwege de verbouwing. Vervolgens werd het GVB enthousiast, wat voor de Vervoerregio aanleiding was om mee te gaan doen; het systeem wordt nu op Amsterdam CS ook ‘uitgerold’ voor metro, tram en bus, alleen de pont doet nog niet mee.”
“We hebben eerst een basisontwerp gemaakt: waar moeten de codes komen, welk materiaal gebruiken we? Vervolgens hebben we het systeem geconfigureerd: de noodzakelijke informatie en de routes erin gezet en compacte teksten ontworpen. Daarna volgde de testfase. Dat is nu allemaal afgerond; bij ProRail, dus in en om het station, werkt het.”
De NaviLens app is gratis en is te vinden in de Google Play Store en de Apple App Store. De privacy is gegarandeerd, er worden geen individuele reisgegevens opgeslagen. We kunnen alleen zien hoe vaak een bepaald punt wordt gebruikt.
QR-codes overal, op straat, borden en abri's
De QR-codes kunnen overal worden aangebracht: op straat, maar ook op borden in de stationshal of op de wanden van abri’s. “Wij hebben ervoor gekozen om de codes op de vloer of op straat te plaatsen; het kwam daarbij goed uit dat de kruisingen van geleidelijnen leeg zijn gebleven, want die zijn daar heel geschikt voor, het zijn precies de goede punten om routeaanwijzingen te geven. Dat kan oriëntatie-informatie zijn (linksaf naar het station, rechtsaf naar de bushalte), maar je kunt ook van tevoren al een route in de app kiezen; in dat geval hoor je alleen welke kant je op moet.”
Voor het ‘leggen’ van de NaviLens-codes worden verschillende materialen gebruikt. Stickers bijvoorbeeld zijn simpel en snel aan te brengen, maar na tamelijk korte tijd zijn ze versleten door schoonmaakmachines of ze raken op andere manieren beschadigd. Er zijn dus robuustere materialen nodig. Het bedrukken van stoeptegels is een oplossing, dat is tamelijk slijtvast, en thermoplast is super robuust. Op het Stationsplein zijn de codes in de vorm van bedrukte betontegels aangebracht. Herwig: “Overigens hebben we gemerkt dat zelfs op gebarsten tegels de codes nog goed leesbaar zijn.”
NaviLens functioneert ook zonder geleidelijnen, alleen is nu voor die combinatie gekozen omdat er geleidelijnen zijn op ov-knooppunten en de routes met lijnen intrinsiek veilig zijn. Dat is belangrijk op de perrons. Het systeem is flexibel, het is net zo goed mogelijk om bijvoorbeeld een rolstoelvriendelijke route aan te geven. Het wordt zelfs ook toegepast als toeristische app. Herwig: “In Purmerend is NaviLens in ontwikkeling voor een historische route door de binnenstad die je langs de bezienswaardigheden voert. Je kunt teksten op informatieborden ook meteen laten vertalen.” Zo kan het NaviLens-systeem ook gebruikt worden door mensen zonder een grote visuele beperking. Daarvoor is er de NaviLens GO App die met augmented reality helpt met bijvoorbeeld navigeren.
Geleidelijnen onvoldoende
Theo van der Linden, projectbegeleider bij de Vervoerregio Amsterdam: “Inclusiviteit en het verbeteren van de toegankelijkheid van het openbaar vervoer zijn belangrijke onderwerpen voor ons. Door alle verbouwingen en veranderingen rond het Centraal Station zijn alleen geleidelijnen daar onvoldoende, er is meer nodig om mensen onderweg te helpen.
We hebben daarom besloten een tweejarige pilot te doen met NaviLens, op en rondom station Amsterdam Centraal. De informatie die NaviLens geeft, gaat dan over de tram, bus, metro en trein. We verwachten in januari 2025 van start te kunnen gaan. We zullen de veranderingen in het ‘visuele systeem’, bijvoorbeeld als er een tram of bus uitvalt, zo snel mogelijk in NaviLens invoeren zodat de informatie overal gelijk is. We willen mensen met een visuele beperking dezelfde kwaliteit van reizen bieden als ieder ander.”
Ook op straat en op de halteperrons worden de QR-codes op de vloer langs de geleidelijnen gelegd. De vervoerders hoeven niets te doen. Het is mogelijk om ook lijnnummers op bus of tram aan te geven met NaviLens-codes; daarvoor moeten trams en bussen dan wel worden aangepast, maar in de pilotfase gebeurt dat nog niet. Van der Linden: “We hebben met belangenorganisaties van slechtzienden gesproken. Mensen met een visuele beperking moeten natuurlijk leren het systeem te gebruiken, we ondersteunen ze daarbij. De pilot dient om te kijken of het systeem geschikt is voor de doelgroep, we gaan de gebruikers ook bevragen wat ze ervan vinden.” De doelgroep is in ieder geval groot, zo’n 15% van de bevolking heeft een beperking. Ongeveer 12,5% daarvan is blind of ernstig slechtziend. “Als het aanslaat, zullen we het gaan uitbreiden, maar dat is een forse investering, dus dat willen we wel zeker weten.”
NaviLens hoeft niet beperkt te blijven tot Amsterdam Centraal en omgeving, PBTconsult ziet ook mogelijkheden elders. Herwig: “We zijn momenteel in gesprek met Keolis om het ook te gebruiken voor de concessie Utrecht Buiten. Het is in het buitengebied bij haltes met weinig reizigers een goedkopere oplossing dan het plaatsen van borden met dynamische reisinformatie. Daarmee heeft het waarde voor alle reizigers en niet alleen voor blinden en slechtzienden.”
“Het zou ideaal zijn als NaviLens de standaard wordt en ook integraal onderdeel wordt van OV Reisinformatie. Daarmee voorkom je dat mensen allemaal verschillende apps moeten gebruiken, zoals bij Mobility as a Service.”
