Zo hou je het tempo erin bij regionale rail- en BRT-projecten

Het woningtekort in Nederland is groot: tot 2030 moeten er 900.000 nieuwe woningen worden gebouwd. Naast de vraag waar deze woningen kunnen komen, is het essentieel om te bepalen hoe al deze woningen en bijbehorende voorzieningen bereikbaar kunnen zijn. Het idee dat iedereen een auto kan hebben, is onrealistisch vanwege ruimtegebrek en de noodzaak voor duurzaamheid en energietransitie. Openbaar vervoer speelt een cruciale rol in het vergroten van de leefbaarheid en het bevorderen van een inclusieve samenleving.

Om te voldoen aan deze maatschappelijke urgentie, moet mobiliteit anders worden vormgegeven. Stedelijke light-rail-ontwikkelingen bieden veel kansen, maar deze projecten stuiten vaak op vertragingen door hun complexiteit en de benodigde investeringen. Railforum, een kennisnetwerk met meer dan 3000 leden, onderzocht welke factoren een rol spelen bij deze vertragingen en hoe deze factoren juist kunnen bijdragen aan versnelling.

Bastiaan ter Horst (OVNEXT Den Haag) merkt op dat niet alles sneller hoeft te gaan; soms is het belangrijk om te pauzeren en te controleren of iedereen nog op dezelfde lijn zit.

De Daalse Tafel

Railforum organiseert jaarlijks de Dag van de Light Rail & Bus Rapid Transit, waar in 2023 het idee voor de Daalse Tafel ontstond: een reeks van vijf bijeenkomsten over hoe het tempo van stedelijke railprojecten kan worden beïnvloed. Deze sessies leidden tot de identificatie van zes cruciale beïnvloeders.

Beïnvloeders

1. Het Verhaal: Een duidelijk en eenduidig verhaal over het maatschappelijke doel van een project versterkt de betrokkenheid van partijen en helpt bij politieke keuzes.
2. Eigenaarschap met Lef: Grote projecten vereisen een bestuurlijke trekker die durft op te komen voor het project en de nodige energie kan inbrengen.
3. Governance en Rolverdeling: Een project vereist een duidelijke governance-structuur en rolverdeling, afgestemd op de complexiteit van het project.
4. Techniekverliefdheid: Hoewel nieuwe technologieën kansen bieden, bestaat het risico dat deze de focus op het oorspronkelijke doel vertroebelen.
5. Bekostiging: Projecten vereisen enorme investeringen, en het vinden van een balans tussen kosten en baten is essentieel. Goed nadenken en vastleggen van afspraken kan later tijdwinst opleveren.
6. Continuïteit in Kennis: Door personeelsverloop kan kennis verloren gaan, wat vertragingen veroorzaakt. Goede registratiesystemen en een sterke werksfeer kunnen dit helpen voorkomen.

Praktische Toepassing

De ideeën van de Daalse Tafel werden getoetst aan stedelijke mobiliteitsprojecten, zoals de Zuidwestlandcorridor bij Den Haag en de OV-verbinding Sloterdijk-Amsterdam Centrum. De sessies dienden als oefening in anders denken, waarbij de geselecteerde beïnvloeders werden toegepast op praktijkvoorbeelden.

Conclusie

Corina de Jongh van Railforum is tevreden over de uitkomsten van de Daalse Tafel. De conclusie is dat vertraging geen onvermijdelijk gegeven is; er zijn factoren die invloed kunnen hebben op het tempo van projecten, en door hier samen tijd aan te besteden, kunnen projecten beter omgaan met uitdagingen.

---

Zuidwestlandcorridor

Gemeente Den Haag ziet diverse maatschappelijke opgaven in Den Haag Zuidwest. Een schaalsprong in het OV zou een bijdrage kunnen leveren aan deze brede maatschappelijke opgave. Programmamanager Bastiaan ter Horst bracht de Zuidwestlandcorridor (onderdeel van die schaalsprong) in bij de Daalse Tafel. Dit neemt hij mee:

• Verhaal: De Zuidwestlandcorridor is nog lang geen project; het is een idee dat misschien pas in 2050 vorm krijgt. We hebben een goed verhaal nodig om dit op de agenda te krijgen en te houden. Goed nadenken over je verhaal kun je niet vroeg genoeg doen. We hebben een tekening met de diverse opgaven in het gebied, maar moeten nog verder bouwen aan het verhaal over verbondenheid van deze opgaven. Zodat we niet langs elkaar heen praten en partijen effectief kunnen samenwerken.
• Eigenaarschap: Om draagvlak te creëren heb je een boegbeeld nodig die verschillende opgaven kan verbinden en het project breder trekt dan alleen een vervoersprobleem. In ons vakgebied gaan mensen al snel rekenen en tekenen. Maar al die schetsen en plattegronden met oplossingsrichtingen zijn lege hulzen als je niet de goede partners weet te committeren aan de opgave.
• Governance: De Zuidwestlandcorridor is een van de vijf onderdelen van OVNEXT, een vrijwillige samenwerking van gemeente, HTM en de Metropoolregio Rotterdam Den Haag. Maar er zijn nog veel meer partijen betrokken bij deze brede maatschappelijke opgave. We denken dan ook na over een andere organisatievorm en wat OV NEXT daarin kan betekenen.
• Bekostiging: Onderdeel van de Zuidwestlandcorridor is een verlengde tramtunnel in de stadswijk Den Haag Zuidwest, een wijk met veel corporatiebezit. Er zijn kansen door de ruimtelijke ingreep voor de vervoerstransitie te koppelen aan herontwikkeling en verbetering van die wijk. Dat is nieuw in Nederland en vraagt gezamenlijk uitwerking, onder andere over de vraag wie wanneer wat betaalt.

---

OV-verbinding Sloterdijk-Amsterdam Centrum

Haven-Stad bij Amsterdam is met circa 70.000 woningen de grootste binnenstedelijke gebiedsontwikkeling in Nederland. Qua aantal inwoners is het vergelijkbaar met een stad als Leiden. Al bij 21.000 woningen loopt het huidige hoogwaardige openbaar vervoer vast. Vorig jaar is een MIRT-verkenning opgestart. Karlien Maas (Vervoerregio Amsterdam) en Lucas van der Linde (gemeente Amsterdam) brachten deze casus in bij de Daalse Tafel. Dit nemen zij mee:

• Verhaal: Haven-Stad is geen puur Amsterdamse aangelegenheid. Het biedt een bijdrage aan de landelijke en regionale woningbouwopgave en een verlichting van huidige knelpunten in mobiliteit. Het gaat om woningnood, vervoersarmoede, bereikbaarheid en leefbaarheid. Het is nog een uitdaging om dat goed in één samenhangend verhaal te vatten.
• Bekostiging: Er zijn financiële middelen voor een eerste fase, maar nog niet voor de middellange en lange termijn. Succes van de eerste fase kan de bekostigingsstrategie voor vervolgfases ondersteunen. Hulp vanuit het Rijk is onontbeerlijk. Dat vraagt dus om een stevig verhaal over het eindbeeld en de langetermijndoelen voor stad, regio en land.
• Continuïteit van kennis: Langdurige samenwerking voorkomt een breuk in kennis. Dat speelt nu bij de Europese aanbesteding voor inkoop van ingenieursdiensten voor de MIRT-verkenning. Het raamcontract biedt ook perspectief voor voortzetting tijdens de plan- en studiefase. Belangrijker nog is sturen op een prettige samenwerking: je moet het met elkaar en voor elkaar willen doen.
• Governance: Een onafhankelijke projectorganisatie voert de verkenning uit namens de drie opdrachtgevers: Vervoerregio, gemeente en ministerie van I&W. In het governancemodel (een zandlopervorm) is er één centraal contactpunt tussen projectdirecteur en opdrachtgevers die samen regie voeren. Met mandaat om zaken op een zo laag mogelijk niveau te regelen. Deze governance was er al en heeft de challenge van de Daalse Tafel doorstaan.

---

Elementen die het tempo van een project beïnvloeden 

Het project

1. Het verhaal
2. Maatschappelijk draagvlak
3. Slimmer benutten en flankerend beleid

Governance, besluitvorming en eigenaarschap

4. Governance en rolverdeling
5. Bestuurlijke complexiteit
6. Tijdige besluitvorming
7. Eigenaarschap met lef

Project- en omgevingsmanagement

8. Integraal projectmanagement met stappenplan
9. Procedures
10. Scope-issues
11. Techniekverliefdheid
12. Omgevingsmanagement

Financiën en schaarse middelen

13. Bekostiging
14. Hogere prijzen
15. Dekking exploitatie en beheer & onderhoud

Kennis en arbeidsmarkt

16. Continuïteit in kennis op het project
17. Krappe arbeidsmarkt