Laat NS op eigen benen staan

Nu Huges en Hoogesteger de laan zijn uitgestuurd, is de grote vraag: hoe nu verder met NS? Ook Nieuwsuur besteedde vrijdag aandacht aan die vraag. Arriën Kruyt van Rover kwam kort aan bod, maar het studiogesprek was gereserveerd voor Marcel van Silfhout, schrijver van het boek De Ontsporing.

Van Silfhout heeft met zijn boek prima onderzoekswerk afgeleverd. Veel nieuwe feiten kwamen boven water. Zijn boek is een ontluisterende sneak preview in het Fyra-debacle waarvan de echte première nu pas is. Maar De Ontsporing is wel geschreven in een bepaald frame. Van Silfhout deed zijn werk in opdracht van de FNV en dat is nog altijd te merken.

Net als in De Ontsporing fulmineerde hij in Nieuwsuur tegen marktwerking op het spoor. Dat bracht alleen maar ellende. De Tweede Kamer moest maar eens goed nadenken wat ze met NS wilde: in private handen of weer een staatsbedrijf. Het was wel duidelijk waar zijn voorkeur naar uitging.

Nu is dit dilemma opwerpen heel goed. Kruyt deed het ook in het item. Het klopt, de dubbelrol die NS nu speelt – onderhands de hoofdmoot van het vervoer krijgen en toegestaan worden dat je ook nog eens de concurrentiestrijd aangaat – is hoogst onwenselijk. NS dacht zich namelijk alles te kunnen permitteren, maar toen het puntje bij paaltje kwam trok de minister aan de noodrem.

Van NS weer een staatsbedrijf maken zoals het voor 1995 was, is dat een goede oplossing? Van Silfhout vindt kennelijk van wel, wijzend naar Engeland. Kijk daar maar eens wat privatisering doet. De kaartjes zijn er duur en de storingen legio, zegt hij. Daar zijn wel wat kanttekeningen bij te maken. Ten eerste betalen operators in Groot-Brittannië een fors hoger bedrag voor het gebruik van de infra; ten tweede is die infra de oudste ter wereld en in veel gevallen nauwelijks geüpdatet.

Dat heeft weinig te maken met het principe van de vrije markt, hoogstens met het feit dat de Engelsen ook de infra zo veel mogelijk willen onderwerpen aan marktwerking. Die denkwijze gaat te ver: de overheid behoort belastinggeld te investeren in infra. Ook wegen, vliegvelden en havens kosten geld en worden door de overheid beheerd, of de overheid heeft er op zijn minst een dikke vinger in de pap; kijk maar naar Schiphol of het Havenbedrijf Rotterdam.

Maar operators die de infra gebruiken kunnen prima op eigen benen staan. Bij de telecomsector en de luchtvaart kwam pas reuring in de tent toen overheden besloten hun staatsbelang af te bouwen of zelfs helemaal de deur uit te doen. De rollen worden helder, de klant gaat er vaak op vooruit door hogere kwaliteit en lagere tarieven, niet in de laatste plaats omdat er echt ruimte komt voor nieuwe spelers.

De FNV denkt niet in de eerste plaats aan het reizigersbelang, eerder aan het werknemersbelang. Dat is op zich prima, maar het kan ook doorschieten. Kijk naar Duitsland, waar een kleine vakbond zes dagen achtereen het runnen van een goed spoorbedrijf onmogelijk maakte. In België lukt het de NMBS maar niet om een gezonde bedrijfsvoering op te tuigen – er zijn daar nog tweeuursverbindingen in het weekend! In Frankrijk bladdert zelfs het succesverhaal van de TGV af terwijl het klassieke intercitynet wegkwijnt.

Kijken we naar eigen land, dan zien we dat op lijnen waar NS in de jaren negentig nog wilde stoppen het reizigersvervoer floreert. De frequenties gaan omhoog, de reizigersaantallen stijgen, het personeel is er flexibeler. Op de verkeersleidingsposten vinden ze Arriva- en Veolia-meesters vaak een verademing in vergelijking met NS-personeel. En over het rondje om de kerk, waar de bonden zo vaak voor gaan liggen, wordt weinig geklaagd. Intussen liggen klanttevredenheid en veiligheid vaak op eenzelfde of hoger niveau. Kortom: de bewijzen dat marktwerking wel werkt, beginnen zich op te stapelen.

NS gun ik het allerbeste. Maar dat beste is in mijn optiek op eigen benen staan. Ondanks alle perikelen is NS een van de beste spoorwegbedrijven van Europa. Er zijn weinig voormalige staatsbedrijven die zo klaar zijn om zelfstandig verder te gaan als NS. Dus, Nederlandse overheid, verkoop die aandelen. Of bouw het aandeel tenminste af naar een minderheidsbelang. Het zal de reiziger ten goede komen, maar ook de belastingbetaler en NS. En dus ook het personeel.