Stadsregio’s zijn opheffing nabij

Als de stadsregio’s op 1 januari 2015 worden opgeheven, hebben ze 19 jaar bestaan. De Kaderwet Bestuur in Verandering gaf zeven vervoerregio’s in 1996 een formele status. In 2006 zijn deze ‘Kaderwetgebieden’ op basis van de Wet gemeenschappelijke regelingen plus omgevormd tot stadsregio’s, een verplichte samenwerking van gemeenten.

De stadsregio’s hebben twee hoofdtaken: ruimtelijke ordening en verkeer en vervoer (openbaar vervoer, regionale infrastructuur, veilig verkeer, mobiliteitsmanagement). Die twee terreinen zijn nauw verweven. “De stadsregio’s hebben een hoop geneuzel voorkomen”, zegt Peter Smit, oud-portefeuillehouder ov van Stadsgewest Haaglanden. “RandstadRail is er wél gekomen, maar de RijnGouwelijn niet. Die hing tussen de provincie Zuid-Holland en de gemeente Leiden en is van bestuurlijke vermoeidheid door z’n hoeven gezakt.” Secretaris René Meijer van de samenwerkende stadsregio’s (SkVV): “Als er een stadsregio Groot-Leiden was geweest, dan had de RijnGouwelijn van Gouda via Leiden naar het strand al gereden.”

In het Regeerakkoord hebben PvdA en VVD afgesproken de stadsregio’s op te doeken. Vanwege de bestuurlijke drukte. Alexander Tchernoff, oud-burgemeester van De Bilt en oud-portefeuillehouder ov van het Bestuur Regio Utrecht: “Bestuurlijke drukte ontstaat waar bestuurders zich druk maken. Het ging wringen toen provinciale bestuurders zich gingen bemoeien met zaken als het regionale openbaar vervoer. Als de provincies zich hadden beperkt tot stimuleren en toezicht houden, dan hadden we nu geen gedrang gehad.”

Plan B
In de Randstad volgen twee vervoerregio’s drie stadsregio’s op. In de Zuidvleugel zijn onlangs alle 24 gemeenten akkoord gegaan met vorming van de Metropoolregio Rotterdam Den Haag. Deze MRDH telt 2,2 miljoen inwoners. Onder aanvoering van de burgemeesters Aboutaleb (Rotterdam) en Van Aartsen (Den Haag) is de band steeds inniger geworden. Zo is vliegveld Zestienhoven omgedoopt tot Rotterdam The Hague Airport. En het is de bedoeling de Haagse tram 1 bij de luchthaven te koppelen aan de Rotterdamse tram 25.

De metropoolregio is breder en internationaler georiënteerd dan de stadsregio’s Rotterdam en Den Haag. Naast ruimte en verkeer gaat het in de Strategische Bereikbaarheidsagenda nadrukkelijk om economie, vestigingsklimaat en duurzaamheid. De nieuwe metropoolregio gaat hoe dan ook op 1 januari van start, ook als de Eerste Kamer het opheffen van de stadsregio’s uitstelt of blokkeert. “Ons plan B is dat de stadsregio’s Rotterdam en Den Haag dan gaan samenwerken alsof de MRDH er al is”, vertelt kwartiermaker Willem Benschop.

"Als er een stadsregio Groot-Leiden was geweest, dan had de RijnGouwelijn van Gouda via Leiden naar het strand nu al gereden."

Het voorzitterschap van de nieuwe ov-autoriteit rouleert. De eerste twee jaar is de Rotterdamse verkeerswethouder Pex Langenberg de baas en zetelen de medewerkers aan de Grote Marktstraat in Den Haag. De volgende twee jaar is de Haagse verkeerswethouder Tom de Bruijn de voorzitter en wordt een toren op het Wilhelminaplein in Rotterdam het definitieve hoofdkwartier. Eric Bavelaar van de stadsregio Rotterdam wordt hoofd ov.

Zuid-Holland is uitgenodigd om het bestuur van de Metropoolregio Rotterdam Den Haag te versterken, maar de provincie gaat niet in op die avances. Commissaris van de Koning Jaap Smit is bang voor te veel kapiteins op het schip. De verwachting is dat Zuid-Holland alsnog instapt als de kogel in de Eerste Kamer door de kerk is.

1,75 miljard euro
In de Noordvleugel van de Randstad wordt de Stadsregio Amsterdam (16 gemeenten) op 1 januari de ov-autoriteit. Stadsregio, twintig andere gemeenten, Noord-Holland en Flevoland vormen al bijna zeven jaar de informele Metropoolregio Amsterdam (MRA). Dit gebied telt 2,4 miljoen zielen en beslaat 36 gemeenten, van Haarlem tot Lelystad. Het streven is om de nieuwe autoriteit die begin 2015 ontstaat op 1 januari 2017 te verbreden van 16 naar 36 gemeenten. Een bestuursakkoord ligt al klaar. Vermoedelijk sluiten de provincies Flevoland en Noord-Holland (met de vervoergebieden Haarlem/IJmond en Gooi en Vechtstreek) zich aan. Nico van Paridon van de stadsregio blijft hoofd ov bij de nieuwe vervoerregio.

De Brede Doeluitkering (BDU) is de jaarlijkse subsidie van het Rijk aan de decentrale overheden voor regionaal verkeer en vervoer. Van die 1,75 miljard euro vloeit nu 60 procent naar de zeven stadsregio’s en 40 procent naar de twaalf provincies. Op 1 januari daalt het aantal autoriteiten naar veertien en gaat 50 procent van de BDU naar de provincies en 50 procent naar de twee nieuwe metropoolregio’s. 28 procent of 500 miljoen euro gaat naar Rotterdam Den Haag en 22 procent of rond de 400 miljoen euro naar Amsterdam. Van de BDU is grofweg twee derde (1,1 miljard) voor ov-exploitatie en een derde voor regionale infra, veilig verkeer en mobiliteitsmanagement.

Door de knieën
Twee stadsregio’s buiten de Randstad zijn al door de knieën. Regio Twente en Stadsregio Arnhem Nijmegen dragen hun wettelijke verkeers- en vervoertaken per 1 januari over aan de provincies Overijssel en Gelderland. Ook medewerkers verhuizen mee. De twee stadsregio’s waren bang dat de provincie hun BDU-deel op één hoop zou vegen met de provinciale BDU, maar beide provincies respecteren de contracten met Syntus (Twents) en Hermes (Breng) en tornen de eerste jaren niet aan de BDU voor dat stedelijke ov. Gelderland gaat bezuinigen op het ov. “Maar omdat onze kostendekking hoog is en het aantal reizigers groeit, hopen we dat de BDU voor Arnhem en Nijmegen gelijk blijft of zelfs groeit”, zegt Reindert Augustijn, sectorhoofd mobiliteit van Arnhem Nijmegen. De veertien Twentse verkeerswethouders hebben de beste deal. Zij bedongen dat ze mogen meepraten over het provinciale vervoerbeleid en dat Overijssel een dependance opent in het Enschedese Twentehuis.

Bestuur Regio Utrecht (BRU) en Samenwerkingsverband Regio Eindhoven (SRE) hebben er lang op gegokt dat het besluit om de stadsregio’s op te doeken wordt uitgesteld of afgeblazen. Zij hebben nog geen deal met de provincie Utrecht respectievelijk Noord-Brabant. BRU heeft vergeefs aansluiting gezocht bij de Metropoolregio Amsterdam. De stadsregio betwijfelt of de aanleg van de Uithoflijn bij de provincie Utrecht in goede handen is.

De lobby van SRE voor BDU-geld naar de Metropoolregio Eindhoven is mislukt. De OV-visie van SRE is afgestemd op die van Brabant, maar SRE organiseert nog zelf de innovatieve aanbesteding voor de nieuwe ov-concessie die eind 2016 ingaat.

Ook bij de koepelorganisaties verandert het nodige. Het SkVV van de stadsregio’s houdt uiteraard op te bestaan. De twee metropoolregio’s en twaalf provincies gaan nu één organisatie vormen die hun bestuurders adviseert in zowel het Regionaal als het Nationaal Openbaar-Vervoerberaad.

Op 21 november valt waarschijnlijk het besluit dat het OV-bureau Randstad (van vier stadsregio’s, vier provincies en Rijk) maximaal één jaar doorgaat. Daarna moeten de autoriteiten zelf R-net invoeren en formules als fietsenstallingen en P+R afstemmen.

Groot compliment
Het opdoeken van de stadsregio’s past in een kwart eeuw regionale schaalvergroting: minder opdrachtgevers (van 56 naar 14), minder concessies (van 82 naar 59) en minder vervoerders (van 25 naar 10). “Aan de ene kant leidt schaalvergroting tot een kleinere betrokkenheid met wat er op straat gebeurt”, stelt Gerard van Kesteren, projectmanager verkeer en vervoer bij CROW-KpVV. “Aan de andere kant biedt het kansen om het ov efficiënter en professioneler te organiseren.” Zes of zeven autoriteiten lijken hem genoeg. “De op te heffen stadsregio’s verdienen een groot compliment”, zegt Van Kesteren. “Ze hebben hun ov-taak méér dan uitstekend vervuld.

Prestaties van de stadsregio’s

• efficiëntie: kostendekking van 40 naar 55 à 60 procent
• formules: Breng, RandstadRail, R-net, Twents, U-OV
• infrastructuur: Noord-Zuidlijn, RandstadRail, Uithoflijn
• hoogwaardig openbaar vervoer: diverse projecten
• keten: actuele reisinformatie, P+R, snelfietspaden
• reizigers: stijgende rapportcijfers OV-Klantenbarometer
• OV-chipkaart: invoering, Landelijk Tarievenkader
• ROVB en NOVB: met vervoerders en Rijk om tafel
• vervoergroei: Agglonet Twente, R-net, Uithoflijn, Zuidtangent.
• nieuwe stations: Amsterdam Holendrecht, Amsterdam Science Park, Arnhem Zuid, Den Haag Ypenburg, Enschede De Eschmarke, Glanerbrug, Hengelo Gezondheidspark, Houten Castellum, Mook-Molenhoek, Nijmegen Lent, Utrecht Leidsche Rijn, Utrecht Terwijde, Utrecht Zuilen

Verantwoording
Dit artikel schetst de stand van zaken op 12 november 2014. Enkele citaten komen uit de mini-documentaire over de stadsregio’s die op 4 december in première gaat op het SkVV-congres ‘Van opdoeken naar oppakken’.