Hubontwikkeling vraagt om programmatisch denken

DOVA-directeur Jan van Selm en energiehub-expert Rogier Pennings kampen met dezelfde uitdagingen. Van Selm wil ministeries overtuigen van het maatschappelijk nut van ov, terwijl Pennings de handen op elkaar wil krijgen om samen aan een slimmere energie-infrastructuur te werken. “Communities vormen die samenwerken aan opgaven blijkt erg lastig, maar met een langetermijnvisie en programma komen we er wel.” 

Dit artikel is eerder gepubliceerd in OV-Magazine 2/2022. Wilt u OV-Magazine voortaan op papier of digitaal ontvangen? Neem dan een abonnement.

Van Selm is ervan overtuigd dat goed ov een van de randvoorwaarden is om  toekomstige opgaven voor de samenleving te helpen tackelen. Denk daarbij aan verstedelijking, klimaatdoelen en de energietransitie. Alleen: nu beleidmakers nog overtuigen. Afgelopen zomer hebben hij en andere ov-bobo’s de waarde van het ov met cijfers laten onderbouwen.

“Bij minister Jetten (Klimaat) staat ov rond punt 6 op zijn prioriteitenlijstje, bij minister Van der Wal (Natuur en Stikstof) ook. Per kolom valt het ov dan vaak buiten de boot voor financiering. Maar als één wapen helpt voor al die doelstellingen én we dat kunnen aantonen, dan moeten we toch ook alle ministers kunnen samenbrengen en hen hiervan overtuigen? Als we dit verhaal kunnen uitleggen, komen we vast hoger op de lijstjes.” 

Energiehub-expert en Stevin-adviseur Pennings herkent zich hierin, want hij probeert op lokaal niveau partijen bijeen te krijgen om energiehubs in Nederland te ontwikkelen. “De energietransitie is een maatschappelijke uitdaging en ‘het probleem’ is niet per se bij één partij te beleggen. Iedereen heeft andere belangen en geeft er andere prioriteiten aan. Dat maakt het erg lastig om een eenduidige visie te ontwikkelen.”  

Van Selm: “Dat is inderdaad het lastige. Bij thema’s die niet bij één partij horen, is het onduidelijk bij wie de regie moet liggen.” Volgens hem gaat Nederland de komende dertig jaar ingrijpend op de schop en gaan hubs voor zowel energie als mobiliteit  daarin een centrale rol spelen. “Vergelijk het met een voetbalelftal. Iedere speler in een elftal heeft andere kwaliteiten, maar samen maken ze het team. De hub is de midmid van het mobiliteitselftal, maar alle andere modaliteiten zijn ook van belang. De coach is de regisseur en elke speler is omringd door assistent-coaches.”

Van Selm: ‘Iedere speler in een voetbalelftal heeft andere kwaliteiten, maar samen maken ze het team. De hub is de midmid van het mobiliteitselftal’

Niet afwijken van je programma 

Om dingen voor elkaar te krijgen, is het volgens Van Selm het belangrijkste om vast te houden aan de visie die je hebt. Hij kan het weten. “In 1993 werkte ik bij het Interprovinciaal Overleg (IPO) en had water in mijn pakket. We hebben toen een programma opgezet om alle dijken te verhogen. Dat kan niet in één keer, dat moet je plannen. In 2020 was het programma uiteindelijk klaar en dat was maar goed ook – in 2021 kreeg Duitsland met flinke overstromingen te maken, terwijl wij relatief weinig last hadden."

"Als je wat wilt bereiken, moet je eerst een visie opstellen en vervolgens programmeren, prioriteren en consequent doorakkeren. In het ‘Toekomstbeeld OV 2040’ hebben we de ontwikkeling van zeventig hubs benoemd. Die kunnen er niet allemaal in één keer komen. Programmatisch denken is dan van het grootste belang.” 

Jan van Selm: ‘Als je wat wilt bereiken, moet je programmeren, prioriteren en consequent doorakkeren’ 

Naar verschillende vraagstukken kan je vanuit verschillende perspectieven kijken en om tot een langetermijnvisie te komen zijn al die perspectieven van belang, weet Pennings. “Amsterdam Centraal vind ik een inspirerende plek. De oude infrastructuur moet vernieuwd worden, maar het station moet tegelijk operationeel blijven. Er komen daarnaast veel vragen samen over onder meer energie, circulariteit en inclusiviteit."

"De stationsbeheerder zou daar het maatschappelijke optimum uit moeten halen, maar heeft natuurlijk ook een eigen scope. Dus wie moet de regie voeren over een dergelijke energiehub en wat is scope van het gebied dat je hiermee wilt dekken? Dat ligt nog open.”

Drie stromen regisseurs 

Volgens Van Selm is het heel logisch als concessieverleners de regie voeren op de laadinfrastructuur in ov-concessies: “Concessieverleners besteden de boel aan en bewaken de structuren. Je kunt alleen regie voeren met een langetermijnvisie en dat kan je van een vervoerder niet verwachten. Als een concessie verloopt, gaat een vervoerder weer verder. Maar de concessieverlener niet.” 

Pennings vertelt dat hij in het werkveld vaak drie soorten antwoorden hoort, over wie de regie zou moeten voeren. “De eerste groep zegt wat Jan van Selm zegt: de concessieverlener. Een tweede groep zegt: de vervoerder, die moet uiteindelijk met die laadinfra werken. Een weer een derde roept: de gemeente, omdat het een maatschappelijk belang dient. Het gaat niet alleen om een laadpaal, maar uiteindelijk wil je ook veerponten, parkeergarages en lokale opwek en opslag koppelen. Energiehubs zijn een lokaal probleem, dus dat kan dus per situatie verschillen. Bij zulke initiatieven heb je eerst een initiator nodig, die een coalition of the willing opzet. De regisseur gaat er daarna mee verder.” 

Rogier Pennings, Stevin: ‘Bij zulke initiatieven heb je een initiator nodig, die een coalition of the willing opzet’ 

Van Selm stelt dat van de 700 ov-knopen in Nederland er 300 een treinverbinding hebben. Die hebben dus al een regisseur: stationsbeheerders NS en ProRail. “Het besef begint bij ProRail wel te groeien, maar deze instituties kijken nog niet vanuit het energietransitie-perspectief naar de materie. Zij realiseren zich onvoldoende wat hubs betekenen. Het regisseren en doorontwikkelen van een hub is een vak apart, daar is een speciaal opgeleide hubregisseur voor nodig. In Groningen-Drenthe hebben we (Van Selm was daar directeur tot 2018 – red.) een hubprogramma opgezet met een speciale hubregisseur. Hij bewaakt de visie tot 2040. En het is belangrijk om kennis uit te wisselen.”

Van Amsterdam tot de Achterhoek

“Wanneer de concessieverlener de regiefunctie zou bekleden, hoe kan die het duurzaamheidsvraagstuk dan meenemen in de concessie-eisen?”, vraagt Pennings zich af. Van Selm antwoordt: “Bij de stadsvervoerders is de verhouding concessiehouder en -verlener anders, maar in aanbestedingen wil je samen een checklist doorlopen om tot hubs te kunnen komen. In Amsterdam zijn ze daarmee verder dan in de Achterhoek, maar ook in de Achterhoek voeren ze de gesprekken hierover inmiddels.” 

“Dat gaat erover op welke locaties de hubs gebouwd moeten worden. Het is een grote winst dat de ov-sector en netbeheerders elkaar inmiddels al kennen. DOVA en ElaadNL hebben samen een landelijke laadkaart ontwikkeld, om inzichtelijk te krijgen waar de laadbehoefte het grootst is. Er lopen dus allerlei initiatieven en dat is niet erg: er mogen best meerdere bloemen naast elkaar bloeien. Maar het gaat dus echt over het perspectief.”

Pennings stelt ten slotte: “Het is interessant om al die perspectieven te verzamelen en te horen. De kracht van de hubs zit uiteindelijk in de kruisbestuiving.”