Met wifi-tracking naar optimaal netwerk

NS meet sinds 2013 op een aantal grote stations via tientallen wifi- en bluethooth-trackers de reizigersstromen. Het project Smart Station begon met een proef in Groningen, die alweer weer is beëindigd. Inmiddels hangen er sensoren in Utrecht Centraal, Leiden Centraal, Amsterdam Centraal, Amsterdam Zuid en ‘s-Hertogenbosch. De vetste kluif voor data-analisten is misschien wel station Schiphol Airport.

Schiphol Plaza in 1995

“Toen we in 1995 Schiphol Plaza openden met het station er recht onder, zag het er hier totaal anders uit”, zegt Jeroen van den Heuvel, stationsontwikkelaar bij NS. Trots voeren hij en collega-onderzoeker Rik Schakenbos de geuzennaam ‘loopstroomnerd’. “Er waren ten eerste veel minder passagiers, zowel per trein als met het vliegtuig. En er stonden veel minder objecten. Als je ziet wat er nu staat aan incheckpalen, kaartautomaten, bewegwijzering...”

Schiphol Plaza nu

Schiphol Plaza heeft nu alle eigenschappen van een echt plein. Mensen lopen kriskras door elkaar. Een duidelijke routing ontbreekt. Daardoor is het ondoenlijk om nog handmatig te tellen, met werkstudenten. Er moest dus iets anders gebeuren. Nu houdt NS tot op de seconde nauwkeurig bij hoeveel mensen zich waar bevinden met behulp van stereocamera’s en volgers, sensoren die het wifi- en bluetooth-signaal uitpeilen dat reizigers met hun mobiele telefoon uitzenden. Een miljoeneninvestering, verzekert Van den Heuvel. Op het treinstation Schiphol Airport alleen al hangen 48 apparaten, verspreid over de hal en de perrons.

Aantal trackers

Privacy
Je gaat ze pas zien als je ze doorhebt. En soms zijn ze helemaal onzichtbaar, verstopt in bijvoorbeeld een kaartautomaat of de balie van de servicedesk. Op bepaalde plekken kan je zomaar worden opgepikt door zes of zeven sensoren, als je in ieder geval je wifi of bluetooth hebt aanstaan. Want alleen dan gaat je telefoon automatisch op zoek naar een netwerk. Van dat ‘vragende’ signaal maken de sensoren gebruik; ze registreren het en slaan het op.

Daarmee komt ook direct de vraag rond privacy om de hoek kijken. Volgens Schakenbos hoef je je daar geen zorgen om te maken. “Dit systeem is designed by privacy. Dat was dus het uitgangspunt.” Voor het signaal wordt opgeslagen wordt het MAC-adres, de unieke code van elk mobiel apparaat, twee keer gehasht of geanonimiseerd. “Ja, daar zijn de exploitanten van de winkels wel chagrijnig over”, lacht Van den Heuvel.

In december 2015 bepaalde het (toenmalige) College Bescherming Persoonsgegevens dat het tracken van het wifi-signaal niet zomaar mag. Mensen moeten vooraf worden geïnformeerd. En NS mag de data niet zonder hashen opslaan en verwerken. Naar aanleiding van de uitspraak hield NS de methode nog eens tegen het licht. Smart Station bleek binnen de grenzen van de wet te vallen. Alle gegevens blijven bovendien binnen de EU, en in bezit van NS.

Op het station stellen pictogrammen en een verwijzing naar een website de reiziger ervan op de hoogte dat hun signaal kan worden gevolgd. Van den Heuvel: “In 2012 hebben we dit al geprobeerd, maar toen bleken mensen alleen een pictogram niet te begrijpen. Mensen dachten dat ze er gratis wifi konden krijgen.”

Een stereocamera in het plafond bij de een van de perrontrappen.

Toeristentrap
We gaan richting de roltrappen van spoor 1-2, waar de treinen richting Amsterdam vertrekken. In officieus jargon de ‘toeristentrap’. “Wist je dat deze ene roltrap dagelijks 20.000 reizigers naar het perron vervoert? Dat zijn meer instappers dan op het hele station Breda”, aldus Van den Heuvel. Hij wijst naar boven naar de zwarte luifel boven de roltrap. “Daar hangt zo’n sensor.” Het is een klein wit kastje met twee gaatjes. Je loopt er zo aan voorbij. “Dit is een stereoscopische camera.”

Op basis van de toenmalige voetgangersmodellen bleek het onmogelijk om de omgeving in te richten. Van den Heuvel: “We zijn de trappen toen heel lomp met bouwhekken gaan afsluiten om te kijken wat er gebeurde. Door de tel- en tracksensordata te analyseren kwamen we tot de inzichten die ProRail en NS nodig hadden om het station te verbeteren. Zo is een hellingbaan aan de Hoofddorp-zijde vervangen door een vaste trap, en een vaste trap door een roltrap. Dat bleek veel beter voor de doorstroming. We doen hier dus aan reizigersgedreven stationsontwerp.”

Gele hesjes
Op het perron zoeken we een plek op onder een van de informatieschermen, net onder de roltrap. Schakenbos klapt zijn iPad open. “Kijk, hier zie je dit deel van het perron opgedeeld in secties. Dat meten we met stereocamera’s. Doe maar eens een stapje opzij en je zal zien dat de teller in het ene vakje omlaag gaat en het andere vakje omhoog.” En inderdaad: nauwkeurig meet de applicatie waar het druk is en waar niet. “Als het te druk dreigt te worden, komen de ‘gele hesjes’ in actie; dat zijn de servicemedewerkers die als het rustig is informatie geven en anders aan crowd control doen. Vergis je niet, van een roltrap kunnen zo zeventig tot tachtig mensen per minuut komen. Die moeten allemaal een plekje vinden op het perron. En zoals we allemaal weten, is dat op Schiphol best een uitdaging.” Via oortjes krijgen de medewerkers te horen dat ze mensen moeten verspreiden over het perron, of een trap voor korte tijd moeten afsluiten als het perron vol is.

Feyenoord
Ook de RET zet wifi-tracking in als middel voor crowd control. Dat is met name nodig op drukke dagen, zoals tijdens North Sea Jazz of de marathon van Rotterdam, legt Beatrix Lourens, manager sociale veiligheid van de RET uit. Met name de marathon is een uitdaging voor de vervoerder, omdat een groot deel van het parcours parallel loopt aan het metronet. Mensen pakken de metro van halte naar halte om op verschillende plekken deelnemers aan te moedigen. “Als we zien dat het te druk wordt, sluiten we soms een station voor korte tijd af of leiden we de mensen om”, aldus Lourens. Dat gebeurde onlangs ook bij de huldiging van Feyenoord. Bovendien heeft de RET de loopstromendata gebruikt om de plaatsing van verkoopautomaten en bewegwijzering op metrostations aan te passen.

Routeadvies
Londen gaat nog een stapje verder. De techsite Gizmodo vroeg eerder dit jaar gegevens op bij Transport for London (TfL) in het kader van de Britse Wet Openbaarheid Bestuur. TfL blijkt de verzamelde gegevens via wifi- en bluetooth-tracking niet alleen te gebruiken voor de looproute binnen metrostations maar ook om te kijken hoe mensen hun weg vinden in het dichtvertakte metronet van Londen. Immers, veel stations zijn op meerdere manieren te bereiken. Maar liefst 54 metrostations kregen wifi-trackers, en dit was nog maar een eerste proef.

Ook in Londen moet je in- en uitchecken (met de Oyster-card) maar verder was het voor TfL gissen hoe passagiers hun reis maken. Dat werd voor het eerst inzichtelijk. Zo bleek 44 procent van de reizigers tussen Victoria en Liverpool Street gebruik te maken van de snelste verbinding, al had die een overstap. 26 procent van de reizigers verkoos de directe, maar langzamere verbinding via de Circle Line. “Door wifi-data te gebruiken en te combineren met geaggregeerde data van de Oyster Card en die van contactloos betalen, zouden we een veel rijkere databron hebben om zo op meerdere gebieden optimale planningsbeslissingen te nemen”, schrijft TfL.

Ook ziet TfL mogelijkheden om het adverteren te verbeteren, door bijvoorbeeld reclame te laten zien op plekken waar mensen even stilstaan. Op termijn wil de autoriteit, net als in Nederland, automatisch betalen op basis van je locatiegeschiedenis mogelijk maken. In een vergezicht denkt de Londense transportautoriteit reizigers een routeadvies te kunnen geven: welke trap is sneller, de vaste of de roltrap? Mocht een fiets sneller zijn dan de bus, die real-time wordt gevolgd via bluetooth, dan krijg je dat advies. Maar voorlopig is dat nog toekomstmuziek.

Netwerkanalyse
In Nederland is het ook nog niet zo ver. Maar over netwerkanalyse denkt NS wel na. Van den Heuvel: “We hebben de apparatuur nu op de belangrijkste spoorknooppunten hangen, dus we kunnen de meerwaarde van netwerkanalyse nu verzilveren.” Het project staat nog in de kinderschoenen. Van den Heuvel hoopt dat NS hiervoor snel een aantal mensen kan vrijmaken. Zo wil hij graag wifi-tracking op station Schiphol uitbreiden door een koppeling met de luchthaven te maken. “Met het autoverkeer is het verzamelen van netwerkdata via tracking heel normaal, maar in voetgangersland is dit revolutionair. Het zou helemaal mooi zijn als we ook drukte kunnen gaan voorspellen op basis van wifi-tracking. Want drukte bij de bagageband betekent onvermijdelijk een half uur later drukte op het perron.”

Vreetschuur
Toen NS op Schiphol begon te meten, waren er een paar onverwachte bijeffecten. Zo bleken infraroodsensoren op het station niet nauwkeurig genoeg. “Die zagen een duif soms aan voor een voetganger.” Bovendien was het soms veel te druk voor de klassieke infraroodsensoren. Stereocamera’s kunnen wel precies reizigers tellen.
Ook bleken er elke nacht van vrijdag op zaterdag een raadselachtig groot aantal overstappers tussen treinen. Vreemd, omdat er op dat tijdstip slechts één trein Schiphol aandoet: de nachtnettrein. De overstappers bleven ook allemaal precies even lang, namelijk 58 minuten. Na ter plekke te hebben gekeken, was het mysterie opgelost. Het ging om stappers die midden in de nacht op Schiphol een Burger King vonden die nog open was en daarna de volgende trein pakten. Van den Heuvel: “Deze Burger King blijkt de nachtelijke vreetschuur van de Randstad.”