Meer onveiligheid door streng overwegbeleid

De regelgeving in een notendop

Op spoorwegovergangen gebeuren soms ongevallen waar gewonden en soms zelfs doden vallen. Het zijn vaak ongevallen die machinisten trauma’s opleveren en ook veel schade met zich meebrengen. Daarom zijn er in Nederland duidelijke regels om de veiligheid op overwegen te vergroten. In grote lijnen komt het beleid op het volgende neer:

• spoorlijnen met overwegen mogen niet onveiliger worden dan ze zijn (stand still principe);
• bij nieuwe spoorlijnen worden geen gelijkvloerse overwegen toegestaan.

Gevolgen van het beleid

Als bestaande spoorlijnen drukker worden, wordt gezocht naar mogelijkheden om gelijkvloerse overwegen op te heffen of te vervangen door ongelijkvloerse kruisingen met wegverkeer. Maar soms is dat niet zo makkelijk of past dat ruimtelijk niet. Het gevolg is dan dat er geen extra treinen mogen gaan rijden op een traject, omdat dit zou leiden tot meer onveiligheid.

Op nieuwe spoorlijnen zijn de regels nog strikter: nergens gelijkvloerse overwegen. De kans op conflicten met wegverkeer wordt daardoor nagenoeg nihil, maar de kosten voor nieuwe spoorlijnen worden door de regels zo hoog, dat het nauwelijks meer lukt om nog ergens een nieuwe spoorlijn van de grond te krijgen. Neem als voorbeeld de Nedersaksenlijn, een voorgestelde directe spoorverbinding tussen Enschede en Groningen via Emmen en Veendam. Hiervoor zou een nieuwe spoorlijn tussen Emmen en Stadskanaal moeten worden aangelegd met ongelijkvloerse kruisingen. Door de hoge kosten daarvan komt deze spoorlijn er waarschijnlijk nooit.

Bedoeld of onbedoeld?

Zijn deze gevolgen nou wel de bedoeling? Reizigersvereniging Rover vindt van niet. En de Tweede Kamer is er ook niet blij mee: in december 2024 heeft de Tweede Kamer unaniem een motie aangenomen om hier oplossingen voor te zoeken. Het idee is dat niet per locatie wordt gekeken of de spoorveiligheid beter wordt, maar over het hele land. Het is immers gek om te eisen dat een regionale spoorlijn een rustige wegverbinding kruist met een tunnel of viaduct, terwijl elders in het land nog veel gevaarlijkere gelijkvloerse overwegen liggen – midden in de stad – die niet worden aangepakt.

We meten met twee maten

Een goed idee, zo’n landelijke aanpak. Maar het gaat nog steeds om regels die uitsluitend gaan over de veiligheid op overwegen. Er wordt niet gekeken naar de effecten op de verkeersveiligheid in het algemeen. Dat is gek. Autoverkeer is veel gevaarlijker dan treinverkeer, maar als autoverkeer groeit – en daarmee de onveiligheid op de weg – accepteren we dat als iets wat ons ‘overkomt’. Terwijl we er natuurlijk best iets tegen kunnen doen: bijvoorbeeld meer treinen laten rijden of nieuwe spoorlijnen bouwen! Maar dat gaat niet, omdat we daar zulke strenge regels voor hebben gemaakt. Waarom nemen we bij de beoordeling van de veiligheid van spoorlijnen niet mee wat die spoorlijnen kunnen bijdragen aan de verkeersveiligheid op de weg?

Een eenvoudig rekenvoorbeeld

In het ‘Bidbook Nedersaksenlijn (1 november 2022) staat een prognose van 6.000 regionale reizigers per dag. Bij een gemiddelde reisafstand van 30 km gaat het dan om zo’n 180.000 reizigerskilometers per dag. Veruit het grootste deel daarvan zal die afstand nu met de auto afleggen, en vooral over regionale wegen met een relatief hoog ongevalsrisico. De te verwachten vermindering van autokilometers levert een forse veiligheidswinst op. Met die veiligheidswinst zou je enkele tientallen overwegen kunnen toestaan om per saldo op hetzelfde ongevalsrisico uit te komen!

Het kan een stuk preciezer

Het voorgaande is berekend met eenvoudige kengetallen voor ongevalsrisico’s bij overwegen en provinciale wegen. Dat is vrij kort door de bocht. Als je hier serieus werk van wil maken, moet het preciezer. We hebben daar de instrumenten voor. Met multimodale verkeersmodellen kun je berekenen hoeveel mensen bij de aanleg van een nieuwe spoorlijn overstappen van auto op trein en ook waar het dan rustiger wordt op de weg. Per wegtype en per overweg kan veel nauwkeuriger worden berekend welke veiligheidsrisico’s er zijn. Maar dat heeft natuurlijk alleen zin als eerst de regelgeving zo wordt aangepast dat je veiligheidswinst op de weg ook mág meewegen in de afweging voor een nieuwe spoorlijn.

Alleen maar winst?

Nemen we de slachtoffers en trauma’s van machinisten als gevolg van ongevallen op overwegen – waar we mee begonnen – wel serieus? Jazeker wel, maar ongevallen op het wegennet leiden evengoed tot slachtoffers, leed en trauma’s. We pleiten ervoor om die net zo serieus te nemen. Het zou mooi zijn als dat ertoe leidt dat we écht werk kunnen maken van goede alternatieven voor het autoverkeer die ook nog betaalbaar zijn. De voordelen van minder auto’s op de weg zijn bekend: minder onveiligheid, maar ook minder vervuiling, minder ruimtegebruik, noem maar op. Bijna alleen maar winst.