Vervoerregio op koers met duurzame, groene stroom

Landelijk wordt 84 procent van de reizigerskilometers in het ov uitstootvrij en 78 procent op hernieuwbare stroom afgelegd, blijkt uit het CROW-rapport ‘De staat van het regionale ov’. Jasmijn van Engelen vroeg zich af hoe het er bij de Vervoerregio Amsterdam voor staat.

In het CROW-rapport ‘De staat van het regionale ov’ staat dat landelijk 84 procent van de reizigerskilometers in het ov uitstootvrij en 78 procent op hernieuwbare stroom wordt afgelegd, omdat NS, RET, GVB en HTM op groene stroom rijden. Het rapport bood een mooi moment om weer eens te kijken naar de ambities van de Vervoerregio.

Liggen we op koers om in 2025 volledig uitstootvrij te zijn in het ov? En welk gedeelte van ons ov rijdt eigenlijk op hernieuwbare energie? Gerard Hellburg, senior programmamanager Duurzaamheid, en Gerard Slegers, lid dagelijks bestuur en portefeuillehouder Duurzaamheid, gaven antwoord op al deze vragen en nog meer. Bijvoorbeeld wat we na het behalen van onze ambities gaan doen. Want zodra de ene ambitie binnen is, staat de volgende al klaar.

Om maar gelijk met de deur in huis te vallen: Hoe staat het met onze ambitie om volledig uitstootvrij te zijn voor 2025?

Gerard Hellburg: “Goed. We zijn hard op weg om eind dit jaar de 90 procent aan te tikken qua uitstootvrij vervoer. Alle metro’s en trams in de regio rijden op elektriciteit en al die elektriciteit is groen. Dus onze grootste winst is te behalen bij het uitstootvrij laten rijden van de bus in de regio. Ik heb [as nog even geteld: op dit moment hebben we 295 CO2-neutrale bussen rijden, waarvan 18 op HVO (dat is biodiesel gemaakt van onder andere gebruikte frituurolie). Daarvan wordt de uitstoot gecompenseerd. Afhankelijk van hoe je kijkt hebben we 700 tot 750 bussen nodig om in de hele regio te rijden. Dus op dit moment reduceren we 44 procent van onze CO2-uitstoot van onze bussen.”

Gerard Slegers: “De afgelopen vijf jaar hebben we als Vervoerregio heel veel gerealiseerd. We hebben bij projecten die al lang lopen eindelijk een schop in de grond zien gaan. Bijvoorbeeld de concessie van Zaanstreek-Waterland en de nieuwe tranche met uitstootvrije bussen voor GVB die eraan komt. Daarom komen er dit jaar nog een hoop elektrische bussen erbij en hoeven we in 2024 nog maar 10 procent uitstootvrij te krijgen om de 100 procent te halen. We gaan onze ambitie van volledig uitstootvrij ov in 2025 dus zeker bereiken. Dan zijn we vijf jaar eerder uitstootvrij dan de deadline van het Rijk. Daar mogen we heel trots op zijn.”

En als we uitzoomen naar Europees niveau. Hoe staan we er dan voor?

Gerard Hellburg: “Dat is altijd een interessante vraag. Want de Europese richtlijnen ‘clean vehicles directive’ (Europese normen voor schone voertuigen, red.) bevat meer categorieën dan alleen uitstootvrije voertuigen. Madrid heeft bijvoorbeeld gezegd dat aan het eind van dit jaar al hun ov volledig aan de clean vehilce directive normen voldoen. Maar in praktijk betekent dat 90 procent van hun bussen op gas rijdt en 10 procent zero emissie is. Dus hoewel zij als eerst de Europese norm halen, lopen wij in praktijk in Europa voor op het gebied van duurzaamheid. Zeker als we over twee jaar volledig uitstootvrij rijden.”

Dat klinkt goed. Maar hoe staat met ons niveau van hernieuwbare energie?

Gerard Hellburg: “Bij de concessie Amstelland-Meerlanden in 2018 namen we in onze uitvraag op dat de energie voor het ov uit lokale en groene energiebronnen moest komen. Daardoor halen zij hun energie onder andere uit een windmolenpark in Noord-Holland. Bij de concessie Zaanstreek-Waterland hebben we dezelfde eisen gesteld. Daarom komt er bij een van de busremises die nu gebouwd wordt een grote accu te staan. De zonnepanelen die overdag energie opwekken laden de accu op. De stroom uit de accu wordt gebruikt om een deel van de bussen ’s nachts op te laden. Uiteindelijk rijdt dus het volledige ov in 2025 uitstootvrij en 100 procent op hernieuwbare energie.”

Gerard Slegers: “De concessie Zaanstreek-Waterland moest volledig uitstootvrij zijn. We wisten dat er daarvoor grond nodig was om bijvoorbeeld een laadstation te plaatsen. Een stuk grond vinden in deze tijd, met de woningnood, is ingewikkeld. En een aansluiting krijgen op het elektriciteitsnetwerk is net zo moeilijk. Dus hebben we als Vervoerregio onze aanvoerdersrol een verdieping gegeven. We zijn, nog voor we de concessie-eisen bekend maakten, zelf in overleg gegaan met gemeenten in het concessiegebied en met Liander. We hebben grond gepacht waar het laadstation op gebouwd wordt  en we hebben aansluiting op het elektriciteitsnetwerk geregeld.”

Als we naar de toekomst kijken, zijn we dan klaar nadat we onze ambitie van 100 procent uitstootvrije en hernieuwbare stroom halen?

Gerard Hellburg: “Was dat maar waar. Om het verhaal in perspectief te plaatsen: stel dat al het ov in de regio uitstootvrij zou rijden, dan is dat slechts 16 procent van alle mobiliteit. De overige 84 procent zijn personenauto’s, logistiek vervoer, bestelbusjes, hulpdiensten, enzovoort. En het hele mobiliteitsnetwerk vertegenwoordigt slechts 8 procent van de stroombehoefte die we nodig hebben voor de energietransitie. Dat is stroom voor alle huizen, kantoren, ziekenhuizen, et cetera.”

“We staan slechts aan het begin van de energietransitie. En het grootste vraagstuk is ‘netcongestie’. Oftewel, dat we meer stroom gebruiken dan dat er door de kabels heen kan. Zowel bij het middenspanningsnet van Liander als bij het hoogspanningsnet van Tennet zijn meer en bredere kabels nodig. Er is onlangs een berekening gedaan voor de gemeente Amsterdam waar uitkwam dat we 5,5 keer meer stroom nodig gaan hebben in de toekomst, dan het net nu aankan. Er zijn plannen om het net te verdubbelen, maar niet om het te vervijfvoudigen.”

Gerard Slegers: “Er moet dus nog een hoop veranderen. Denken in mogelijkheden van hergebruik helpt daar enorm bij. We gebruiken in de Vervoerregio de opgewekte remenergie van trams om andere trams te laten rijden. We kunnen als Vervoerregio een belangrijke rol spelen in het slim omgaan met energie.”

Een hele opgave. Maar de Vervoerregio gaat toch niet over personenauto’s, ziekenhuizen, bestelbusjes en kantoorpanden?

Gerard Slegers: “Dat klopt. Maar in ons bestuursakkoord en straks in het nieuwe beleidskader zetten we stevig in op fietsen en lopen. Ook dat zijn uitstootvrije manieren van reizen. Hoe meer er gebruik gemaakt wordt van lopen, fietsen en uitstootvrij ov, hoe minder behoefte aan gebruik van personenauto’s. Daardoor hebben we indirect invloed op de uitstoot. Daarnaast zijn we voor de concessie van Zaanstreek-Waterland anders naar het energienet gaan kijken.”

Gerard Hellburg: “Op één van de bussenstallingen konden we geen garantie geven op aansluiting op het elektriciteitsnetwerk omdat het netwerk ‘vol’ zat. Na gesprekken met Liander en ondernemers uit de omgeving bleek dat er na 19:00 uur ’s avonds wel degelijk stroom beschikbaar was. Want dan hadden omliggende kantoorpanden veel minder stroom nodig.”

Gerard Slegers: “Daarin zie je wat er gebeurt als je bereid bent over de grenzen van je organisatie heen te kijken en je eigen rol opnieuw vormgeeft. Je komt problemen als eerste tegen en pioniert naar oplossingen. Vanuit deze opgedane kennis en expertise weten we nu dat de wet- en regelgeving rondom het stroomnet opengebroken moet worden."

"Op dit moment werkt het zo dat wie het eerst een aanvraag doet voor stroom, die het eerst ingewilligd wordt. Tevens krijg je bij een aanvraag de maximale stroombehoefte 24 uur per dag. Terwijl er in de praktijk er voor heel veel ondernemers en bedrijven geen behoefte is aan 24 uur per dag maximale stroom, zoals in dit geval bij de kantoorpanden. Er moet dus een discussie komen over hoe stroom verdeeld wordt. Die gesprekken zijn we begonnen.”

Gerard Hellburg: “Het pachten van de grond is een mogelijkheid die gebruikt kan worden voor het ontwikkelen van laad-hubs. Een plaats waar meerdere vormen van vervoer gebruik kunnen maken van laadplekken. Zodat je slim met de openbare ruimte omgaat en toch de energietransitie versnelt.”

Gerard Slegers: “Organisaties komen naar ons voor advies hierover. Ook in de kennisdeling hebben we een aanvoerdersrol. We zijn onderdeel van vele verschillende kennistafels, kerngroepen en samenwerkingsoverleggen. Bijvoorbeeld van MRA-Elektrisch. Zo spelen we een grote rol in het verspreiden van kennis en het stimuleren van duurzame oplossingen.”

Gerard Hellburg: “Tot nu hebben we gekeken naar de uitstoot van het ov. In de toekomst zullen we steeds meer aandacht besteden en hogere eisen stellen aan de circulariteit van het materiaal in de infrastructuur van de vervoerregio. Zodat er zo min mogelijke vervuilende stoffen gebruikt worden bij de bouw van een metro of de aanleg van een rails. En dat zoveel mogelijk materialen erna hergebruikt kunnen worden.”

Gerard Slegers: “Met onze ambities is het dus nog lang niet afgelopen. We kijken altijd vooruit. En dat wat wij zien, oppakken en helpen oplossen kan een blauwdruk zijn voor andere organisatie en partijen.”