1,5 meterregime lang niet altijd haalbaar

Een aantal weken geleden zijn we met enkele collega’s met expertise op het gebied van zowel mobiliteit als ruimte, gedachten gaan uitwisselen over hoe het herstellen van het ov in een 1,5 meter samenleving eruit zou zien, ook gezien de beperktere capaciteit van 40 procent in de voertuigen.

Wij kwamen op een aantal zaken die onder een strikt 1,5 meterregime onuitvoerbaar lijken. We maken ons over meerdere kwesties zorgen, maar vinden daarover in het gepresenteerde OV protocol niet of nauwelijks iets terug.

Met de situatie van Utrecht Centraal indachtig leggen we hier de verschillende kwesties uiteen. En vragen ons telkens af: werkt het 1,5 meterregime? Zo ja, werkt dan het ov? Zo nee, in wat voor soort situatie gaan we belanden?

Het station is wél een bottleneck

In het protocol staat: Houd 1,5 meter afstand op stations en bij haltes. En dat is geen probleem volgens dat protocol, want er staat:

Maar zijn er geen knelpunten bij de stations? Zijn er geen knelpunten op de trappen en de liften, zijn er geen knelpunten in (en direct buiten) de stationshal?

De stationshal in (en uit)

Uit onderzoek van Goudappel Coffeng blijkt dat winkelstraten die 1,5 meter afstand in acht houden, maar 15 tot 20 procent bezoekers kunnen herbergen ten opzichte van normaal. Op grote overstapstations met veel meer kriskras lopende stromen en dwarsverbanden tussen trappen, liften en perrons, zal dat mogelijk nog minder zijn. Maar laten we optimistisch (ingefluisterd door sommige collega’s) de capaciteitsreductie op 85 procent schatten.

Als de hal maar 20 procent capaciteit heeft van normaal, maar er wel 40 procent van de reizigers in moeten, wordt dat zeer problematisch.

Vaak zal een stationshal al vol zijn wanneer men in de hal 1,5 meter moet aanhouden. Als de hal maar 20 procent capaciteit heeft van normaal, maar er wel 40 procent van de reizigers in moeten, wordt dat zeer problematisch. Zullen instappers wel de stationshal in kunnen. Of moeten ze buiten wachten? Hoeveel mensen zullen buiten moeten wachten? Hoe organiseert men dat? Zullen mensen gelaten blijven wachten als ze bezig zijn meerdere treinen te missen? Of zal men in de hal de 1,5 meter afstand niet meer aanhouden?

Op de trappen, liften en perrons

De stijgpunten tussen stationshal en perrons zijn nu al een bottleneck. Toch zal het voorstel van het protocol om de afstand tussen mensen op de roltrap op 4 treden te zetten en de liftcapaciteit op maximaal 2 personen, resulteren in een aanzienlijke capaciteitsvermindering. En zouden mensen echt afstand houden op de trap en niet de lift binnendringen als ze dreigen hun trein te missen?

Op overstapstations als Utrecht Centraal stapt het overgrote deel van de reizigers over op doorgaande treinen. Maar daar staan ook alweer reizigers te wachten. Deze instappers  kun je niet of nauwelijks kwijt op een perron als iedereen 1,5 meter afstand zal bewaren, zeker niet als ze ook nog bewegen en zich niet gelijkmatig over de gehele, bruikbare perronlengte verdelen (dat is normaal ook al een probleem).

Het aankomstperron van een trein staat dus al maximaal vol, en dan moeten de uitstappers uit de aankomende trein er nog uit en er tussendoor. Wij schatten in dat dat onmogelijk is onder 1,5 meterregime. Zou zo niet een onoverzichtelijke of zelfs chaotische situatie ontstaan? Een situatie waarin 1,5 meter afstand houden volstrekt onmogelijk is?

In- en uitstappen vormt normaal al een gedrang van jewelste. Nu moet dat met inachtneming van 1,5 meter afstand. Dat betekent, schatten wij in, dat het in- en uitstappen  veel langer gaat duren (en de treinenloop mogelijk heel onbetrouwbaar wordt). Zullen mensen echt gelaten afwachten en hun trein laten vertrekken of zullen ze de 1,5 meter laten voor wat het is en de trein inrennen?

In de trein

Het zal steeds vaker gebeuren dat meer mensen de trein ingaan dan er zitplaatsen zijn. NS meldt dat deze groep mensen dan wordt verzocht de trein te verlaten. Hoe stellen ze zich dat voor? Veel reizigers zullen aangeven dat ze onmogelijk de trein uit kunnen, omdat ze naar hun werk moeten en anders ontslagen worden, of ze moeten naar een begrafenis, een trouwerij, op ziekenbezoek, enzovoorts.

Er ontstaat een gekissebis van jewelste en het gaat heel lang duren, voordat je al die mensen de trein uit hebt, als het al lukt. Betekent ook dat op alle stations de stoptijd vele malen langer is dan normaal. Maar zal dat werkelijk gebeuren.

Wij achten het veel waarschijnlijker dat mensen in de trein, nadat ze gezien hebben dat er nergens meer zitplaatsen bij het raam zijn, zich ophopen in de balkontruimes (of mogelijk zelfs in de gangpaden). Dan neemt de feitelijk capaciteit van de trein toe (misschien ruim boven de 40 procent), maar de beschermende afstand  tussen reizigers vermindert aanzienlijk. Hoe gaan we deze ongewenste situatie inschatten? Wat kunnen we er aan doen?

Onbetrouwbaar

Hieruit volgt een beeld van een chaotisch, onbetrouwbaar ov-systeem, waarbij een reis veel langer gaat duren dan gebruikelijk. En de beoogde veiligheid niet kan worden gegarandeerd.

Veel mensen moeten door medereizigers de trein in geholpen worden. Maar dat mag niet met 1,5 meter. Hoe gaan die mensen de trein in? Hoe kunnen reizigers die slecht ter been zijn, die niet zo lang kunnen staan, die achteraan komen te staan bij voordringende mensen, überhaupt functioneren in dit systeem?  En als je blind bent? Als je informatie wilt? De 1,5 meter ov-jungle zal alleen geschikt zijn voor mensen die fit en assertief zijn. En wat te doen als een groot deel van die fitte mensen de 1,5 meter letterlijk aan hun laars lappen?

Een ramp voor mensen die geen auto hebben

Minstens 30 procent van de reizigers heeft geen auto. Maar zij zullen in toenemende mate ook weer naar hun werk moeten, of naar voorzieningen. Voor deze mensen is de te verwachten onbetrouwbaarheid van het ov-systeem zeer ernstig. Stel dat ze in een bioscoop moeten werken en om 16 uur ’s middags moeten beginnen. Hoe lang moeten ze uittrekken om op tijd te zijn?

Wat is noodzakelijk?

Het protocol geeft aan dat alleen mensen mogen reizen voor wie dat noodzakelijk is. Maar wat is noodzakelijk? Op een gegeven moment wordt het ook noodzakelijk dat je je vrienden gaat opzoeken; dat je naar een museum in een andere stad wilt, ook als je geen auto hebt. Dat je je wilt ontspannen op een strand of in een natuurgebied. Wie gaat uitmaken of controleren wat noodzakelijk is? Gaan we dat screenen voordat we de trein in gaan? Bovendien kan iedereen gemakkelijk iets verzinnen wat noodzakelijk lijkt.

Er zijn veel mensen die helemaal niet de keuze hebben om thuis te werken, in tijd gespreid te reizen, of met de auto te gaan. Deze groep wordt extra hard getroffen: geen mogelijkheid om te reizen, geen inkomsten, toenemende afzondering van de maatschappij en toenemende onzekerheid.

Wie maakten dit protocol?

Op geen van deze kwesties gaat het protocol in. Opvallend is dat van onze collega-experts, voor zover wij tot nu toe kunnen overzien zijn, niemand is gevraagd: geen experts in crowd management, geen experts in ontwerp van de openbare ruimte en het gedrag van mensen in de openbare ruimte, geen experts in ov-vervoersmodellen.

Zelfs de spoorbouwmeester, Eric Luiten, gaf ons vorige week  aan niet betrokken te zijn geweest bij het opstellen van het protocol. Dus het lijkt gemaakt zonder inzet van de breed aanwezige expertise in dit land.

Ov-sector weet dat de 1,5 meter op de stations en de perrons niet kan

Ook Pedro Peters van branchevereniging OV-NL n heeft al verklaard, dat als het gebruik richting de 40 procent gaat, de 1,5 meter op de stations en de perrons niet handhaafbaar zal zijn. Dus wordt er alvast gepreludeerd op de situatie dat ook op de stations de 1,5 meter niet gehaald wordt en dat ook daar mondkapjes gebruikt gaan worden.

Maar dan kom je in een heel merkwaardige maatschappelijke spagaat. Want als je dan op de stations de 1,5 meter niet hoeft aan te houden, waarom is dat dan wel een probleem op de terrassen, aan de stranden, in de winkelstraten? Dat wordt wel moeilijk uitlegbaar. En hoe is dan de situatie straks? Geen 1,5 meterregime, maar wat dan wel? Welk probleem wil men eigenlijk oplossen? Zou het niet raadzaam zijn om onderzoek op te starten naar daadwerkelijke preventie, in plaats van ondoordacht vast te houden aan een generieke niet haalbare 1,5 meternorm? En naar de mogelijke werking van stations en treinen als mogelijke ‘superspreads’.

Zou je niet veel meer kunnen bereiken met een zeer goede ventilatie, alle treinramen open, zodat de adem van mensen kan verwaaien. Uit recent onderzoek blijkt dat het risico op besmetting buiten veel geringer is en met een zeer goede ventilatie.

Wat betekent dit voor het ov op de lange termijn?

Gedurende langere tijd wordt het gebruik van het ov zo ontmoedigd. En dreigt het ov, zodra het groeit, een onbetrouwbaar vervoerssysteem te worden. Terwijl er voor het gebruik van de auto geen beperkingen zijn: geen 1,5 meter en geen mondkapjes. Dus is er een afname van de kwaliteit van het ov, terwijl de auto op het huidige niveau blijft en zelfs mogelijk toeneemt.

Zal daardoor het gebruik, de aantrekkelijkheid, de maatschappelijke functie en de financiële draagkracht van het ov niet blijvend afnemen?

Webinar

Op 26 mei organiseert OV-Magazine een gratis webinar over dit onderwerp: ’Stations en 1,5 meter afstand, kwestie van goed gedrag?’ Onder leiding van Corina de Jongh (Railforum) gaan Arthur Scheltes (adviseur ov Goudappel Coffeng), Dorine Duives (Active Modes Lab TU Delft), Herman Evers (Koninklijke Visio), Arjen Klinkert (beleidsadviseur Rover) en Mirjam Schokker (NS Stations) hierover met elkaar in gesprek. Zij hebben het over beleidsmatige aspecten en hoe dit in de praktijk kan uitpakken.

U kunt zich hier aanmelden.