Het spoor wordt snel groener

“Je staat er misschien niet bij stil, maar de trein is al meer dan 40 jaar elektrisch”, zegt Michiel van Roozendaal, verwijzend naar de toenemende aandacht voor de elektrische auto. “En dan gaat een trein ook nog eens 40 jaar mee.” Van Roozendaal is directievoorzitter van NS-dochter NedTrain en bij NS verantwoordelijk voor duurzaamheid. Hij wil maar zeggen, de trein heeft een voorsprong op de auto en bouwt dat voordeel steeds verder uit. Tussen 2011 en 2016 wil NS 5 procent per jaar besparen op het energieverbruik door de treinen. Daarna loopt de jaarlijkse besparing terug naar 2 procent. “Per reizigerskilometer stoten we 30 gram CO₂ uit. We zijn op weg naar 20 gram.”

De besparingen bereikt NS onder meer door de bezettingsgraad in de daluren verder te verbeteren. Die moet tussen 2011 en 2016 stijgen van 26 procent naar 32 procent. Eind vorig jaar was het resultaat 28,4 procent. Om het dal aantrekkelijker te maken, stimuleert NS de verkoop van dalurenabonnementen en sinds september het NS Groepsretour voor vier personen of meer, bekend van de Nick&Simon-reclame. Ook Het Nieuwe Werken trekt extra reizigers in het dal. Op steeds meer stations komen vergader- en werkplekken zoals Seats2meet en Regus|NS station2station. Verder neemt het aantal treinen met stopcontacten en wifi toe.

De grootste energiebesparing bereikt NS door moderne treinen in te zetten, zoals de nieuwe Sprinters die 20 procent zuiniger zijn dan de oude. Daarnaast krijgen alle treinen na 20 jaar, op de helft van hun levensduur, een grondige opknapbeurt. Zo zijn de eerste generatie dubbeldekkers met de rechte wanden en de groene bankjes in werkplaats Haarlem compleet gestript en voorzien van de modernste installaties. “Reizigers kijken hun ogen uit”, zegt Van Roozendaal. “Naast een lounchehoek en luxe bekleding hebben die treinen zuinigere motoren, een modern klimaatsysteem, biotoiletten, infoschermen en internet aan boord. Ondanks die extra’s verbruiken ze 10 tot 15 procent minder energie.”

Een rustige rijstijl van de machinist levert ook een flinke bijdrage aan de energiebesparing. Tijdens hun jaarlijkse herinstructie worden alle machinisten getraind in dit zuinig rijden. Een simpele maatregel is het licht en de verwarming direct uitzetten als de treinen op het opstelterrein zijn geparkeerd. Verder verwarmt en koelt NS gebouwen door warmte- en koudeopslag, op zes plaatsen inmiddels. Door al die maatregelen samen stoot NS sinds 2005 een kwart minder CO₂ uit.

Energiecontract

Behalve aan energiebesparing doet NS ook aan vergroening van de treinreis. Namens alle vervoerders op het spoor sluit het bedrijf een energiecontract af voor de periode 2015–2025. De voorselectie onder de energieleveranciers is al achter de rug. De aanbestedingsregels verbieden Van Roozendaal om te zeggen wie precies zijn uitgenodigd om een bod uit te brengen. In het voorjaar van 2014 wordt de winnaar bekend.

“We willen zo snel mogelijk klimaatneutraal worden”, zegt Van Roozendaal. “Dus geen bijstook van biobrandstoffen in energiecentrales, maar stroom van waterkracht, zon en wind. Ongeveer 20 procent te realiseren in Nederland. En het moet om nieuwe liefst Nederlandse energieprojecten gaan, of projecten die al in de pijplijn zitten. Want wat wij nodig hebben is al 25 procent van alle groene stroom die in Nederland wordt opgewekt. We belonen een versnelde overgang naar duurzame stroom, zonder dat het ten koste mag gaan van de prijs.”

“Met een contract van 10 jaar energieverbruik hebben we een voortrekkersrol in Europa. We hebben een scherpe ambitie neergezet, anders komt de markt niet in beweging. Met klimaatneutraal  bedoelen we het equivalent aan duurzame energie dat nodig is om de treinen te laten rijden. Het groene aandeel garanderen we, dat is straks ook te verifiëren. Maar NS is natuurlijk geen energieneutraal vervoerbedrijf. Jaarlijks verbruiken we even veel als een stad als Amsterdam.”

Zonnecellen

Ook ProRail heeft zich ten doel gesteld het energieverbruik te verminderen, jaarlijks met 2 procent. ProRail streeft naar 100 procent duurzame energie in 2020, vertelt Jessica van den Bosch, projectleider duurzaamheid bij ProRail. “Voor 100 procent van onze elektriciteit kopen we certificaten van Nederlandse windenergie. Dat komt overeen met 85 procent van ons energieverbruik, de rest is gas. Bij nieuwbouw, zoals op station Rotterdam Centraal en Utrecht Centraal verwerken we zonnecellen in het dak of in de perronkappen. Dat gaan we vanaf volgend jaar ook vaker doen bij verbouwingen aan stations.”

ProRail maakt in het Meerjarenplan duurzaamheid 2013-2015 onderscheid in duurzaam reizen, duurzaam werken en duurzaam leven. Onder duurzaam werken valt de befaamde CO₂-ladder die ProRail zelf heeft bedacht en die nu met partijen van buiten de spoorsector verder wordt ontwikkeld. Aannemers die CO₂-bewust werken krijgen gunningsvoordeel als ze inschrijven op een aanbesteding van ProRail. Hoe hoger ze staan op de ladder van vijf treden, hoe hoger het percentage gunningsvoordeel. Deelnemers aan het systeem moeten zich laten certificeren door een onafhankelijk instituut. ProRail heeft zelf een ‘CO₂-bewust Certificaat’ voor niveau vier en streeft naar de hoogste trede in 2015.

Een ander handig instrument dat ProRail samen met NS heeft bedacht is de Stationscan Duurzaamheid.  De scan is een online-toepassing die laat zien hoe duurzaam een station of een stationsontwerp is aan de hand van vijf thema’s: energie, milieu, gezondheid, gebruikskwaliteit en toekomstwaarde. Van den Bosch: “Het maakt iedereen in een vroeg stadium bewust van duurzaamheid als een station wordt gebouwd of verbouwd.”

Eén van de maatregelen is het gebruik van LED-achtergrondverlichting in de informatieschermen op de perrons. De eerste schermen zijn geplaatst in december vorig jaar op station Almere Poort en diverse stations in de provincie Groningen. Door het tl-licht te vervangen door LED’s wordt een scherm 40 tot 50 procent zuiniger.

Snelheidsbeperking

Op het spoor valt uiteraard ook het nodige te bezuinigen. De wisselverwarming met gasvlam maakt steeds meer plaats voor zuinige elektrische verwarming, of een centrale warmwaterbuis die de wissel vorstvrij houdt. Het warme water komt van een hoogrendementsketel op het emplacement. Nog zuiniger, maar ook kostbaarder, zijn de wissels die op temperatuur worden gehouden door aardwarmte. Daarvan heeft ProRail er inmiddels honderd.

Een ‘ketenmaatregel’ van ProRail – in samenwerking met een of meerdere vervoerders – blijkt verrassend effectief: het opheffen van snelheidsbeperkingen. Jessica van den Bosch: “In het baanvak Tilburg–Eindhoven gold al enkele jaren een snelheidsbeperking. Treinen moesten bij Best van 140 kilometer per uur terug naar 80, waarna ze weer mochten optrekken naar 140. Een trein op snelheid brengen en vervolgens ‘onnodig’ afremmen vreet energie.”

“Die snelheidsbeperking kostte NS op jaarbasis het elektriciteitsverbruik van ongeveer 450 huishoudens, en ProRail veel extra onderhoud. In oktober hebben we een compleet nieuw baanvak aangelegd. Dit bleek op de lange termijn de beste en goedkoopste oplossing. Hierdoor kunnen de treinen weer doorrijden. NS bespaart energie en de reistijd tussen Tilburg en Eindhoven is iets korter geworden.”

Net zo besparend is een trein niet langer het hele emplacement laten oversteken, zegt Van den Bosch. “Door de fly-over die vorig jaar bij station Arnhem is aangelegd, kunnen de treinen richting Nijmegen ongehinderd doorrijden en verbruikt NS daar 15 procent minder stroom.”

Meer informatie: www.duurzaamspoor.nl