Etty: 'Zet op vliegtickets een ov-toeslag'

Met zijn jarenlange ervaring in de publieke sector is Walter Etty (69) nog relatief kort bij het ov betrokken. Hij was onder meer PvdA-wethouder Financiën in Amsterdam en voorzitter van de Consumentenbond. En hij is alweer 26 jaar adviseur bij Andersson Elffers Felix (AEF). Zijn eerste grote ov-klus 'Samen op Reis' deed hij in 2012 met zijn AEF-collega Maarten Veraart. Gesprekken met kopstukken uit de ov-sector leidden tot aanbevelingen voor beter ov. "Het openbaar vervoer is te weinig vraaggestuurd, de reiziger staat niet centraal", oordeelt Etty. "De overheid is in de plaats getreden van de reiziger, onder het motto: wij halen het geld op, dus wij bepalen hoe we het uitgeven."

Sinds Etty in mei voorzitter is geworden van Rover wil iedereen met hem praten. "Ik kreeg bloemen van Roger van Boxtel." De reizigersorganisatie heeft een klein bureau in Amersfoort met enkele mensen die Rover op de kaart hebben gezet. "Mijn voorganger Arriën Kruyt was zeer deskundig, evenals Tim Boric die per 31 december stopt en inmiddels is opgevolgd door Frank Visser. Freek Bos is ook zo'n ov-kenner. Daarnaast hebben we 200 vrijwilligers die actief zijn in de steden en regio's, in de regionale overlegorganen."

Gedupeerde reizigers 

'Rover moet ook de reizigers organiseren die nu slecht worden bediend'

"Rover heeft ongeveer 5000 leden, van oudsher een kleine groep reizigers die van het openbaar vervoer hielden, toen de meeste ov-gebruikers bij wijze van spreken geen brommer konden betalen. Tegenwoordig kiezen veel mensen bewust voor bus of trein. Die groep willen we graag lid maken." Zelf heeft Etty sinds 2000 geen auto meer. 

"Iedereen vindt dat Rover groter en sterker moet worden. Onze opgave is om meer leden te werven. De vakbond PO in actie (voor leerkrachten in het primair onderwijs, red.) had in één dag 10.000 leden. Natuurorganisaties hebben samen 800- tot 900.000 leden." 

"Rover moet ook de reizigers organiseren die nu slecht worden bediend. Zo is er te weinig aandacht voor het ov op 10 tot 40 kilometer afstand rond de stad. Daar zit de grootste groei. De stationnetjes zien er niet geweldig uit. Sprinters moeten vaak wijken om de Intercity's op tijd te laten rijden. Wij moeten op die gedupeerde reizigers afstappen: 'Wat vinden jullie ervan?' Dan hebben we vrijwilligers nodig die de enquêtes houden." 

Psychologische drempel
"Behalve de bewuste forenzen zijn er meer doelgroepen waar Rover zich op kan richten, bijvoorbeeld ouderen. Zij vinden het eng op stations. Veel ouderen kampen met eenzaamheid. En als ze een laag inkomen hebben, komen ze nauwelijks de deur uit. In Friesland reist maar 2 procent van de mensen boven 65 jaar met het ov. Hoe dat komt? Geen idee. Een of twee keer meegaan met een OV-coach kan al helpen. Mensen die de auto gewend zijn, moeten een grote psychologische drempel over." 

Veel mensen hebben nog een auto, of twee auto's. Dat wordt te duur, zeker als je maar een keer in de drie weken een ritje maakt. Hier zit de potentie voor het ov. Zorg voor een parking in de buurt van het station. Als we straks een MaaS-app hebben, kunnen we makkelijk kiezen hoe we de reis afleggen. Wellicht een deel met de auto. Je boekt een parkeerplaats, koopt een treinkaartje, reserveert een deelauto. Zo krijg je meer grip op je reis." 

Tientje korting
"Ouderen kunnen prima met de computer overweg. Tot 70 zijn ze net zo smartphonevaardig als jongeren. Straks zijn ze dat bij 75, die vaardigheid schuift op. Voor die doelgroep kan Rover iets betekenen, zoals bijvoorbeeld de Fietsersbond ouderen helpt met e-biketraining. Dat coachingsmodel is interessant. Ouderenbonden hebben zo'n 450.000 leden. In Amsterdam zitten veel ouderen in het ov, in Maastricht niet. Senioren krijgen een stadspas in Amsterdam waarmee ze gratis met het ov reizen. Dus Maastricht, doe eens wat." 

"Met de Fietsersbond hebben wij een afspraak gemaakt dat Roverleden een tientje korting krijgen als ze lid worden en omgekeerd. Dat willen we met de ouderenbonden en de studentbonden ook graag afspreken." 

Elektrische deelauto's
"Nederland zal de infrastructuur fiets- en ov-vriendelijk moeten maken. Tot 2040 moeten er één miljoen woningen bij komen van het kabinet. Dan is de opdracht om de toegang tot het ov zorgvuldig te regelen. Projectontwikkelaars zijn van een parkeernorm van 2 per woning naar 0,3 of 0,4 gegaan. Voor het nieuwe Amsterdamse stadsdeel Haven-Stad en Amsterdam-Noord worden al koopcontracten afgesloten inclusief elektrische deelauto's." 

"Bij al die ontwikkelingen blijft de infrastructuur voor het ov achter. Allereerst komt het aan op het dikker maken van goedlopende ov-lijnen. Tussen Den Haag en Rotterdam is nog volop ruimte om te bouwen in de omgeving van RandstadRail. Haven-Stad duurt nog tien jaar, maar we moeten nu al investeren in rail. Er is nog niet eens een plan! De gemeenteraad en provincies kunnen afdwingen dat de toestemming voor de bouw van woningen pas wordt afgegeven als de ontsluiting per ov is geregeld." 

Geven en nemen
"De vraag is altijd waar je het beste kunt bouwen. Een raillijn aanleggen is ingewikkeld. Misschien moeten we eerst beginnen met busoplossingen. Op de A2 tussen Amsterdam en Utrecht zou je in de spits vijf buslijnen kunnen laten rijden die beginnen en eindigen op vijf verschillende punten. Eén rijstrook is dan gereserveerd voor de bus. Zo krijg je meer deur-tot-deurvervoer en versterk je de modal shift. Als de bus aanslaat, is de volgende stap rail. En wat er zeker bij hoort: op 5 tot 10 kilometer van ieders woonplaats P+R-terreinen aanleggen." 

"We moeten natuurlijk niet alleen naar de Randstad kijken. Tussen Leeuwarden en Groningen ligt een diesellijntje, deels enkelsporig. Waarom niet verdubbelen en elektrificeren zodat er veel meer sneltreinen overheen kunnen? Het ministerie van IenW moet een goed overzicht maken van de modal split in heel Nederland. Dan kun je keuzes maken om het autogebruik terug te dringen. "Onderzoek naar de vervoerbehoeften is de basis, zoals het OV-bureau Groningen Drenthe heeft gedaan. Hoe reizen mensen, waar maak je de overstappunten, stallingplaatsen voor de fiets? Soms leg je het accent op de trein, soms op de bus. Het is geven en nemen." 

Geld lenen
"Light rail komt jammer genoeg niet van de grond. Als grootste obstakel wordt vaak de financiering genoemd, maar als je een goed exploitatieverhaal neerlegt kun je zo geld lenen. En als de overheid het niet wil financieren, zijn er genoeg andere partijen die het wel willen. De traditionele manier van bekostiging is dat de reiziger, het Rijk en de provincie betalen. Waar de inkomsten voor light rail kunnen worden gegenereerd is duidelijk: Rond Amsterdam en Den Haag-Rotterdam, daar komen flink veel woningen. Bij de grondexploitatie van de gemeente wordt wel geld gereserveerd voor de wegontsluiting en het parkeren, maar niet voor openbaar vervoer. Wat nu moet gebeuren is dat ontwikkelaars gaan meebetalen voor de ontsluiting met ov." 

Businessplan light rail
"De bereikbaarheid van Amsterdam staat onder druk. De Sprinter-verbindingen vanuit Uitgeest richting het Centraal Station en station Zuid dreigen te verslechteren. Het lijkt mij het beste dat GVB en NS een coöperatie vormen in en rond Amsterdam. Er zijn genoeg NS'ers die het willen en er verstand van hebben, die zitten direct onder Van Boxtel. Die mensen heb je ook bij GVB. Nu wacht iedereen op elkaar." 

"Die synergie is ook nodig voor de bekostiging van light rail. NS en GVB moeten een gezamenlijk ontwikkelingsplan opstellen, een businessplan light rail. En de provincie Noord-Holland moet ook haar verantwoordelijkheid nemen. Noord-Holland heeft de laagste opcenten op de motorrijtuigenbelasting van alle provincies, en legt alleen geld bij voor wegen, niets voor ov. Een provincie als Gelderland doet dat wel, terwijl Noord-Holland, evenals Gelderland, veel geld op de bank heeft." 

Opslag voor ov
"Voor het doortrekken van de metro naar Schiphol, of voor een Schipholsprinter, is een investeringsplan met de luchthaven nodig. Zo kan er meer ruimte in de tunnel komen om de Eurostar op Schiphol te laten stoppen. Schiphol is gewend te investeren, vooral in wegen en parkeren. De minister van Financiën en de gemeente Amsterdam zijn de grootste aandeelhouders. Als je nu een vliegticket boekt vanaf Schiphol word je geen mogelijkheid geboden om direct een ov-kaartje te kopen. Nog beter: regel voor alle tickets van en naar Schiphol een opslag voor het ov. Vooraf betalen is verplicht. Dat maakt vliegen duurder, wat ook moet gebeuren. Het idee is dat iedereen iets doet: de gemeente draagt bij uit de grondexploitatie, de provincie verhoogt de opcenten en Schiphol legt de verplichting op aan vliegmaatschappijen om de ticketkosten te verhogen met een opslag voor het ov. NS en GVB zorgen voor synergieopbrengsten." 

Remmende factor
"Van het ministerie van Infrastructuur en Milieu is weinig te verwachten. Bij de kabinetsformatie heeft IenM er niets extra’s voor het ov uitgesleept. Als er goede plannen zijn, is er altijd geld bij de minister van Financiën." 

"Het departement is nu zelf de remmende factor. De staatssecretaris doet ov, de minister asfalt. IenM organiseert zich daarnaar, waardoor ingewikkelde overlegtafels ontstaan. De aanverwante beleidsterreinen zijn ook versnipperd. Ruimtelijke ordening zit bij Binnenlandse Zaken, klimaat bij Economische Zaken."

Tienpuntenlijstje
"Wij zijn bij Rover bezig met tienpuntenlijstjes, prioriteiten voor de Statenverkiezingen volgend voorjaar. De provincies zijn immers de opdrachtgevers in het regionale ov. Wat betreft mobiliteit en ruimtelijke ordening zie je grote verschillen tussen de provincies en gedeputeerden. Vergelijk bijvoorbeeld de gedeputeerde van Zuid-Holland die pleit voor de juiste mix van vervoerwijzen, terwijl die van Noord-Holland alleen maar is georiënteerd op de auto." 

Optimistisch 

"Over het openbaar vervoer ben ik optimistisch. Door de klimaatdoelstellingen gaat er eindelijk wat gebeuren. Je hoeft niet meer tegen de stroom in te roeien, zoals tien jaar geleden. Het is vol in de trein, maar veel minder vol dan op de weg. Op de wegen loopt het vast, op het laatste stuk naar het werk. Dat geldt niet alleen voor Amsterdam, ook voor bijvoorbeeld Zwolle en Eindhoven." 

"Het beeld van het ov dat niet-gebruikers koesteren als oncomfortabel massavervoer is achterhaald. We zien nieuwe, schone voertuigen die minder energie verbruiken. We hebben de OV-chipkaart, waardoor we veel meer weten over de reizigers. Veel mensen kiezen bewust voor het ov. De OV-fiets is een enorm succes, het deelautogebruik neemt toe. Het gaat de goede kant op." 

CV Walter Etty

1969 - 1978  Universiteit van Amsterdam, politicologie 

1980 - 1990  wethouder Financiën Amsterdam 

1992 - heden  adviseur bij Andersson Elffers Felix 

1998 - 2005  voorzitter Consumentenbond  

mei 2018 - Voorzitter Rover