‘Energiehubs gaan over organisatiestructuren’

Als nationale spoorbeheerder bezit ProRail één van de grootste infrastructurele netwerken van Nederland. Daarnaast worden duurzaamheid en de energie-infrastructuur steeds belangrijkere thema’s voor ProRail, begint Wissenburg. “De organisatie wil graag innovaties op het gebied van duurzaamheid toepassen.” Hij noemt de duurzame dwarsligger, waarbij dwarsliggers met duurzaam materiaal worden geproduceerd, en de zonnetulp, waarbij ProRail zonnepanelen op fietsenstallingen plaatst.  

“In 2023 gaan we laadvoorzieningen van aannemers aan het stroomnetwerk hangen”, gaat hij verder. “We zijn een publieke organisatie, dus willen de maximale baten uit ons netwerk halen en de capaciteit maximaal benutten. We zijn al aan het denken wat we kunnen en hoe we dat gaan doen.”  

ProRail kan stroom delen

Rogier Pennings (Stevin) ziet ProRail als belangrijke stakeholder voor het concept van energiehubs, waarbij vraag en aanbod van energie slim worden afgestemd tussen meerdere modaliteiten. Dit aangezien de spoorbeheerder bovenleiding dwars door Nederland heeft, vaak ook langs bedrijventerreinen waar logistieke voertuigen rondrijden. Bovendien is zo’n 500 kilometer aan bovenleiding aan vervanging toe, waarbij de spanning wordt verhoogd van 1,5 kV naar 3 kV.

Daarmee heeft de spoorbeheerder misschien wel ‘het langste verlengsnoer van Nederland’, aldus Pennings, en kan daardoor eerder stroom met stakeholders delen. Wissenburg ziet daarvoor alleen geen mogelijkheden, omdat het spoorverkeer die stroomcapaciteit volledig gebruikt. In de toekomst kan eventueel het netwerk van onder- en schakelstations, waarvoor bij de uitrol van de digitale spoorbeveiliging ERTMS (European Rail Traffic Management System) overal in Nederland 10 kV neergelegd, hier wel voor worden gebruikt. 

In theorie klinkt het simpel om vanuit het spoornetwerk ‘even’ een nabijgelegen busstation te voeden vanuit de overcapaciteit, maar de praktijk is weerbarstiger. Wissenburg: “Extra kabels graven en extra aansluitingen regelen is niet snel rendabel en verdien je ook niet snel terug. Juridisch is het ook nog niet mogelijk (nieuwe energiewetgeving is nog altijd in de maak, red.) en er is ook geen experimenteerruimte voor.” 

Organisatorische vraagstukken 

Rogier Pennings reageert dat het organisatorisch vermogen een uitdaging blijft. Volgens Wissenburg moet er dan ook nog veel gebeuren, voordat de opdrachtgever - het ministerie van IenW - en ProRail het netwerk willen uitbreiden om stroom te gaan delen.

Daar komen bovendien veel vraagstukken bij kijken. ProRail, dat wel de status van netbeheerder heeft, mag bijvoorbeeld niet zomaar zijn stroom delen met derden. Wissenburg: “Wij hebben een gesloten distributienetwerk (gds). We mogen pas stroom delen met derden als we een open distributiesysteem zijn, maar dan krijgen spooractiviteiten geen voorrang meer en komt er een forse administratielast bij. De primaire functie van ProRail is om het spoor te beheren, dus dat gaan we niet doen.” 

Volgens de Stevin-adviseur moet er een hybride vorm komen, waarin de spoorbeheerder toch derden kan aansluiten. “We moeten naar een situatie waarin partijen wel de lusten delen, maar niet de lasten. Dat kan door te zoek naar een gemeenschappelijk belang en de gedachte ‘what’s in it for me’ vervangen door ‘what’s in it for us all.’” 

Wie trekt de kar? 

Iemand moet het eigenaarschap nemen om nieuwe ontwikkelingen aan te jagen. Wissenburg stelt dat ProRail organisatorisch die kar nu nog niet kan trekken. “Energiehubs zijn in potentie interessant, maar het staat niet bovenaan ons lijstje. ProRail heeft andere prioriteiten.” 

Pennings snapt de worsteling. “Logisch, je moet eerst je eigen huis op orde hebben. En daarna is het de vraag of je mensen beschikbaar hebt om dit op te pakken, hoe je het financiert en hoe je afweegt wat wel en wat niet te doen? Dat is lastig. Maar we moeten die gefragmenteerde inrichting van de samenleving écht doorbreken, anders missen we straks de boot. De energietransitie is nu op gang.” 

Wissenburg reageert. “Als iedereen andere prioriteiten heeft, kom je inderdaad niet tot verbinding. Integraal denken zit nog niet in het DNA van mensen en organisaties, zo hebben we nooit gewerkt. Het hangt af van de juiste mensen, die op het juiste moment op de juiste plek zitten. Dat zijn de mensen die de samenwerking opzoeken, over hun eigen horizon heen kijken. Het is en blijft mensenwerk.” 

Organisaties en mensen 

Daarom begint het concept van energiehubs misschien wel met het anders inrichten van organisaties. “Het bestaansrecht van ProRail is geen duurzaamheid, maar dat gaat in de toekomst groeien”, zegt de directeur Duurzaamheid. “Vanuit het team Duurzaamheid proberen we een ander perspectief te bieden binnen de organisatie. We laten zien hoe je met een integrale blik naar de wereld kunt kijken. Daarvoor blijven we het verhaal vertellen, in de hoop anderen te inspireren en gedragsverandering aan te wakkeren. Dat is een nieuwe tak van sport, maar wel heel leuk.” 

Als organisaties kunnen overstappen van een gefragmenteerde naar een integrale inrichting, zegt Pennings, kunnen businesscases ook anders worden gemaakt. “Door inzichtelijk te maken hoe alle partijen er beter van worden, kunnen we het breder dragen en de financiële verdeelsleutel anders inrichten.” 

Transitie komt wel op gang 

Het is een olievlek (“of duurzamer gezegd: een waterlelie”, aldus Wissenburg) die langzaam uitspreidt, vervolgt Pennings. Zo’n drie jaar geleden startte hij vanuit Stevin, in samenwerking met Acquire Publishing, Kennistafels Energiehubs. “Het begon met enkele ideeën van een paar mensen, maar het animo van partijen om aan te sluiten groeit. De transitie komt natuurlijk het eerst op gang op plekken waar de pijn het grootst is, maar we zien wel groeiende marktinteresse.” 

Tot nu toe zijn energiehubs echter nog veelal ideeën en onderzoeken op papier en slechts in beperkte mate realiteit, weet hij. “Terwijl de energietransitie nu gaande is. Daarom moeten we het echt nodig in de praktijk gaan testen.”  

We hebben goede voorbeelden nodig, weet ook Wissenburg, waaruit ‘blijkt dat het werkt’ “In het project HOV Hilversum hebben ProRail en de gemeente een extra busbaan aangelegd. Als je ziet dat dat werkt, biedt dat een interessant perspectief en kan je het hopelijk opschalen. Maar dan ben je dus wel afhankelijk van de juiste personen. Dan is een alliantie van partijen wel interessant.”

Dit artikel is eerder gepubliceerd in OV-Magazine 4/2022. Wilt u OV-Magazine voortaan op papier of digitaal ontvangen? Neem dan een abonnement.