Trein-fietscombinatie steeds krachtiger

De rol van de fiets in het voor- of natransport wordt steeds groter. Onderzoeks- en adviesbureau Decisio en Studio Bereikbaar deden, in opdracht van Tour de Force en het ministerie van IenW, onderzoek naar de maatschappelijke effecten van ‘fiets in de keten’.

Mensen fietsen naar het station, waar ze de trein pakken en het laatste stukje naar hun werk lopen. Een reis als deze valt onder de paraplu van ketenmobiliteit: een verzamelbegrip voor het gebruik van verschillende vervoermiddelen tijdens een reis. Tussen 2015 en 2017 was 3,1 procent van alle verplaatsingen in Nederland een ketenreis waar het openbaar vervoer onderdeel van uitmaakte (KiM, 2020). Bij 48 procent van deze ketenreizen vormde de fiets het voor- of natransport aan de woningzijde. Aan de activiteitenzijde vormde de fiets het voor-of natransport bij 16% van de ketenreizen.

Gemiddelde ketenreis bestaat niet

Ketenmobiliteit wordt gezien als kansrijk middel om de mobiliteitstransitie een stap verder te brengen. Wanneer het aantrekkelijker en laagdrempeliger is om een ketenreis met actieve mobiliteit te maken, laten mensen de auto mogelijk sneller staan. Op deze manier draagt het aantrekkelijker maken van ketenreizen bij aan duurzaamheidsopgaven. Naast het belang van duurzaamheid draagt ketenmobiliteit bij aan (stedelijke) bereikbaarheid, doordat het in veel gevallen leidt tot minder autoverkeer in de stad (KiM, 2020).

Studio Bereikbaar en Decisio brachten samen in beeld wat achtergronden en motieven van ketenreizigers zijn, welk soort ketenreizen zij maken en welke kennis er is over de maatschappelijke effecten van ketenmobiliteit. Inzicht hierin is nuttig bij investeringskeuzes in infrastructuur en ketenvoorzieningen. Uit het onderzoek bleek dat ketenreizen bestaan in alle vormen en maten en een ‘gemiddelde ketenreis’ niet bestaat. De afstanden die de reizigers afleggen en de verschillende vervoermiddelen die zij gebruiken verschillen in grote mate.

Fiets-in-ketenreizen

Uit het onderzoek blijkt dat ketenreizen waarbij trein en fiets onderdeel vormen, vooral gemaakt worden door mensen onder de 40 wonend in stedelijk gebied. Onderstaande kaart laat de herkomsten en bestemmingen zien van ketenreizen in de omgeving van Amsterdam en Haarlem (gele stippen uitgezonderd, dit zijn treinreizen waarbij de fiets niet gebruikt is). Een groene stip laat de herkomst of bestemming van een fiets-in-ketentrip zien waarbij de fiets wel gebruikt is op deze locatie. Deze stippen liggen in de meeste gevallen verder van het spoor en de treinstations af dan de rode stippen (herkomst of bestemming van fiets-in-ketentrip waarbij de fiets niet is gebruikt op deze locatie). Dit patroon komt naar voren in onder andere Hoofddorp en Haarlem.

Ongeveer de helft (49 procent) van de fiets-in-ketenreizen wordt gemaakt met een utilitair doel: werken of school/studie. Voor de andere helft (51 procent) is het doel recreatief (bezoek familie of vrienden, winkelen, sporten en vrije tijd). Ouderen buiten de stad maken aanzienlijk minder vaak een ketenreis met fiets en trein. Het aantal ketenreizigers dat gebruik maakte van de fiets en de trein nam tussen de 8 en 15 procent toe tussen 2010 en 2017. [einde kader]

Maatschappelijke effecten

Het onderzoek van Decisio en Studio Bereikbaar biedt inzicht in de beschikbaarheid en het ontbreken van kennis over maatschappelijke effecten van ketenreizen. Een algemene uitspraak over hoe groot de maatschappelijke effecten van een fiets-in-ketenreis zijn, valt niet te doen. Dit hangt immers af van hoe die ketenreis precies samengesteld is (welke modaliteiten, van waar naar waar, door wie, et cetera) en wat het alternatief is (unimodale reis, een anders samengestelde ketenreis, geen reis). Veel effecten komen voort uit de keuzes voor de afzonderlijke modaliteiten binnen een ketenreis. Meer fietsen en minder autorijden leidt tot positieve gezondheidseffecten, en een toename in het aantal ov-reizen ten koste van autoritten draagt bij aan een afname van congestie en CO2-uitstoot.

Het maken van een reis bestaat uit verschillende elementen die verschillend gewaardeerd worden. Zo ervaren mensen het wachten op een trein of lopen naar het perron als ‘vervelender’ dan de daadwerkelijke reistijd. Fietsparkeervoorzieningen zijn sterk van invloed op de aantrekkelijkheid van de ketenreis met de fiets. Wanneer mensen veel tijd kwijt zijn aan het vinden van een (parkeer)plek of ver moeten lopen naar het perron, is de kans alleen maar kleiner dat zij een ketenreis gaan maken. Naast de afzonderlijke modaliteiten zijn ‘ketenfactoren’ als de fietsparkeerplaats bepalend voor de maatschappelijke effecten van een ketenreis.

Meer onderzoek nodig

Dankzij het onderzoek zijn we een stap verder in de ontwikkeling van kennis over fiets in de keten. Gezien het grote belang van ketenmobiliteit is het waardevol om verder onderzoek te doen naar de maatschappelijke effecten van ketenreizen waar de fiets en het openbaar vervoer onderdeel van uitmaken.