Lessen uit 47 lightrailprojecten

Van de 47 plannen in het boek worden drie projecten nader uitgediept. De casus RandstadRail maakt duidelijk dat light rail grote kansen biedt voor kwaliteitsverbeteringen. Dit geldt met name voor de betrouwbaarheid, een onderschat element in de besluitvorming, volgens de auteurs. Al tijdens het ontwerp van het netwerk moet de betrouwbaarheid worden meegenomen, zowel bij de infrastructuurplanning als bij de dienstregeling. De focus op voertuigen die op tijd komen, moet plaatsmaken voor een focus op reízigers die op tijd komen. RandstadRail doet het wat dat betreft goed, met meer (tevreden) reizigers tot gevolg.

Uithoflijn
Ook bij de Utrechtse Uithoflijn – van Utrecht Centraal naar kenniswijk De Uithof – speelde het thema betrouwbaarheid een rol. In het boek wordt een methode beschreven om de baten van een verbeterde betrouwbaarheid in maatschappelijke waarden uit te drukken. De effecten blijken aanzienlijk. Bij de Uithoflijn waren de verwachte betrouwbaarheidsbaten ongeveer tweederde van de totale kosten. Zonder het expliciet maken van deze baten zou het project nooit tot stand zijn gekomen, volgens de auteurs. Ook voor andere projecten verdient het dus aanbeveling om expliciet naar deze baten te kijken.

Overigens heeft het milieuvoordeel om de drukke buslijn naar De Uithof te vertrammen slechts een bescheiden rol gespeeld. Nu het milieubelang van elektrische infrastructuur in de stad meer op de voorgrond komt, zullen de waarde van de Uithoflijn en van eventuele uitbreidingen mogelijk aan betekenis winnen. Dit gebeurt dan misschien ook met het argument van sociale rechtvaardigheid, dat in de plangeschiedenis van de Uithoflijn geheel heeft ontbroken. Een gemiste kans, volgens de auteurs, want een lightrailverbinding kan ook bijdragen aan de sociale samenhang binnen een stad.

Opvallend is hoeveel verder het Utrechtse tramplan is ontwikkeld vergeleken met het voorgaande plan, dat in 1995 is gesneuveld. Dat project – om de tram via de binnenstad naar De Uithof door te trekken – was nog volledig gericht op het aspect vervoer. Terwijl er een kwalitatief hoogwaardig ontwerp was gemaakt voor de stedelijke inpassing en voor hoogwaardige openbare ruimten.

RegioTram Groningen
Aan de teloorgang van de RegioTram in Groningen is een heel hoofdstuk van het boek gewijd. Bij dit project werd de tram eerder als bedreiging dan als verbetering van het milieu ervaren. Politiek bleek het project, mede door het ontbreken van draagvlak onder de bevolking, een drama. Het werd op het allerlaatste moment afgeblazen.

Voor de casussen uit het buitenland geldt in grote lijnen hetzelfde als voor de Nederlandse projecten: een te eenzijdige aandacht op het aspect vervoer. Veel lof is er voor ‘Re-think Athens’, het plan om in het kader van een grote stedenbouwkundige herstructurering de tram door het stadscentrum van Athene te verlengen. Helaas is het nog te vroeg om te kunnen vaststellen of het plan ook echt gerealiseerd gaat worden.

Smart Cities
Het begrip Smart Cities speelt een belangrijke rol in het boek. Slimme steden zijn pas echt duurzaam als hun netwerken en voorzieningen – waaronder light rail – maatschappelijk zijn ingebed. Deze maatschappelijke omarming is ook een voorwaarde voor het succesvol realiseren van een lightrailproject. Tal van lightrailprojecten zijn gesneuveld de afgelopen jaren. Het relatief hoge aantal mislukkingen in Engeland is opvallend, terwijl ook Nederland zijn verliezen heeft moeten nemen. Daarvoor zijn vele redenen aan te wijzen.

De voornaamste oorzaak van falende lightrailprojecten is volgens de auteurs het ontbrekende maatschappelijk fundament, in combinatie met een technocratische aanpak van het project. Een Smart City is niet een stad waar technologie wordt aangeboden, maar een stad waarin technologie maatschappelijk gedragen tot stand komt en vervolgens door de bevolking wordt gewaardeerd en gebruikt. Alleen dan komen investeringen in de stad tot hun recht.

Het boek ‘Investeren in de stad. Lessen uit 47 light rail projecten’ van Rob van der Bijl, Bert Bukman en Niels van Oort is een uitgave van Milete Media. Het geïllustreerde boek telt 174 pagina’s en kost € 34,50. Het is te bestellen via robvanderbijl@gmail.com