Op zoek naar rijdende treinen in Albanië

Wie door Europa wil reizen met het ov ervaart veel hindernissen. Dat horen we vaker. Eén land spant daarbij de kroon: Albanië. Want of daar überhaupt nog treinen rijden? Informatie op internet is verouderd of tegenstrijdig, locals hebben geen idee. Een leuke zoektocht, dus.

Bekijk ook de beeldreportage: Albanië wil treinnetwerk reactiveren

Het Balkanland, dat tot 1992 gebukt ging onder het communistische bewind van de paranoïde leider Enver Hoxha en steeds verder geïsoleerd raakte van de rest van de wereld, fascineert me al jaren. Daarom wilde ik er afgelopen juni beslist heen tijdens mijn Eurotrip, gewapend met Interrail-ticket en Flixbus-app. Alleen: internationale treinen rijden er vrijwel niet (alleen vanuit Montenegro) en Flixbussen evenmin. Het is nog altijd één van de meest afgesloten landen in de Balkan. Met een lokale nachtbus kom ik vanuit Kroatië uiteindelijk rond 05.30 aan in Tirana, de 2 miljoen inwoners tellende hoofdstad van het in totaal 3 miljoen inwoners tellende ‘land van de Adelaar’.

Volgens Dani, een hippe dertiger die een free walking tour in Tirana verzorgt, was het land waarin hij opgroeide vergelijkbaar met het Noord-Korea van nu. Auto’s kenden ze er niet, evenmin als bananen of Coca-Cola. Sinds de liberalisering rijdt vrijwel iedereen bij voorkeur Mercedes of Volkswagen, veel mannen spreken verrassend goed Duits (waarschijnlijk doordat de Duitse auto-industrie overal aanwezig is). Een autorit door Tirana is een ervaring op zich – of alle oudere chauffeurs een rijbewijs hebben is maar de vraag. Corruptie viert nog steeds hoogtij, waarschuwt Dani. Het versterkt het mysterieuze karakter van één van de armste landen van Europa. Onder treinliefhebbers was Albanië in het verleden overigens in trek, vanwege het treinmaterieel dat nog stamt uit de voormalige Sovjet-Unie. 

Tegenstrijdige informatie 

Of er tegenwoordig nog treinen vertrekken vanuit de Albanese hoofdstad weet Dani niet. Informatie op internet is verouderd, incompleet of tegenstrijdig. In de Tirana Times valt te lezen dat het treinstation in Kashar, een dorpje tien kilometer buiten Tirana, in 2015 opnieuw werd geopend. Drie jaar later werd deze alweer gesloten wegens onderbenutting. Voor forenzen tussen Tirana en Durrës had het treinstation een ongunstige locatie. Een backpacker blogt echter dat hij in 2020 deze verbinding nog gebruikte. En The Man in Seat 61, een veel geraadpleegde bron onder Interrailers, schrijft: “The Durrës-Kashar train may or may not be running. Feedback appreciated”. 

Hij schrijft dat lokaal advies het betrouwbaarst is. En dus ga ik op zoek. In het hostel vraag ik Klaus, een enthousiaste Duitser die in 2008 het tweede hostel van het land oprichtte, naar de dienstregeling van de treindienst Kashar – Durrës. Hij begrijpt me met moeite. “Waarom neem je de bus niet gewoon naar Durrës? Albanezen reizen niet per trein, maar per bus.” Later die avond stuurt hij een dienstregeling toe. Uit welk jaar deze komt is onbekend, maar er staat dat de trein om 8.40 vertrok vanuit Kashar. Het is in ieder geval een aanknopingspunt en ik besluit maar gewoon op pad te gaan, in de hoop meer te weten te komen. 

De volgende ochtend vertrek ik vroeg per bus richting Kashar. Alleen: waar vertrekt de juiste bus eigenlijk? Omdat Google Maps geen route-advies per bus vermeldt, vraag ik op het centrale busstation rond. Een behulpzame Engelssprekende studente dirigeert me naar een overvolle bus zonder lijnnummer, waar een conductrice voor 70 lek (omgerekend 60 eurocent) papieren tickets afrekent. Binnen staan Albanezen geanimeerd met elkaar te praten en de buschauffeur doet vrolijk mee. Na elke stop loopt de conductrice weer haar rondje en verkoopt instappers een busticket. Na 40 minuten wenkt ze me dat we in Kashar zijn aangekomen en nog voordat de bus stilstaat, zwaait de deur open.  

Verlaten station 

De bus stroomt leeg. Studenten vertrekken naar hun scholen, oudere mannen lopen richting een industrieterrein – het stikt van de autogarages in dit autodominante land. Volgens Google Maps moet ik het industrieterrein voorbijlopen en een snelweg oversteken. Via een loopbrug lukt dat. Maar nog steeds ontbreekt van een treinstation ieder spoor. Letterlijk. De eerste aanwijzing dat er ooit een station geweest zou zijn, is een Andreaskruis. Iets verderop is een stoepje, dat met enige fantasie voor perron doorgaat. In een pad van grind en zand is de afdruk zichtbaar van rails die hier ooit lagen, maar nu zijn ontmanteld. Op een verlaten container, die waarschijnlijk dienstdeed als kantoortje van nationale spoorwegmaatschappij Hekurudha Shqiptare (HSH), is een verouderde dienstregeling te vinden.  

Een groot bord kondigt de renovatieplannen aan. Volgens het bord zou dat 912 dagen in beslag nemen. Ik besluit de HSH een e-mail te sturen en ondertussen mijn reis voort te zetten naar Durrës, de kustplaats annex havenstad die het eindpunt vormde van de voormalige lijn en waarvandaan ook een trein naar de oostelijk gelegen industriestad Elbasan zou moeten vertrekken. Bij de loopbrug vraag ik een oudere man, die in de schaduw staat te wachten naast een grazende koe, de weg naar het interstedelijke busstation.

De man blijkt doofstom te zijn en gebaart me bij hem te blijven wachten. Terwijl ik me afvraag hoe het kan dat ik uitgerekend een doofstomme Albanees naast een grazende koe tegenkom, stopt niet veel later een bus – blijkbaar stonden we op een bushalte. Na 10 minuten eindigt de rit op een groot stuk asfalt vol touringcars en minivans in alle kleuren, vormen en maten. Mensen krioelen door elkaar: het busstation overprikkelt de zintuigen voor een buitenstaander. De doofstomme man is het zichtbaar gewend en begeleidt me naar de touringcar richting Durrës. Hij weigert geld in ontvangst te nemen en gebaart dat ik snel moet instappen. 

Sovjettrein 

In Durrës blijkt mijn zoektocht direct succesvoller dan eerder die dag: het treinstation ligt op 2 minuten lopen vanaf de bus en terwijl ik het treinstation oploop staat een trein al klaar, die in zijn geheel is ondergespoten met graffiti. Dat de trein gaat rijden lijkt uitgesloten, aangezien er geen enkele reiziger of spoormedewerker te vinden is. De T669-diesellocomotief werd nog geproduceerd door de ČKD in Tsjecho-Slowakije. Na een rondje over het perron gelopen te hebben, tref ik de Engelsman Carl, een reisagent die samen met zijn Albanese collega met hetzelfde doel naar het station is gekomen als ik.

Carl en zijn collega hebben een spoormedewerker gevonden. De Albanese collega vertaalt dat dit de trein naar Elbasan is. Tot voor kort reed deze elke dag, maar sinds een paar weken alleen nog eenmaal daags in het weekend. Het is nu alleen pas woensdag. Bij ‘hoge uitzondering’ mogen we van de spoormedewerker de trein in om foto’s te maken. De bekleding van de stoeltjes verkeert is relatief goede staat, de kapotte ramen laten zien dat vandalisme een bekend fenomeen is. Carl probeert de Albanese spoormedewerker te overtuigen dat het verouderde materieel een toeristische attractie kan zijn en dat zijn reisagentschap dat wel wil charteren. De man knikt beleefd, maar één van de reislessen die ik leerde is dat 'ja'-knikken meestal toch 'nee' betekent. We moeten de trein weer snel verlaten.

(Een maand later laat Carl me per e-mail weten dat hij nog naar Elbasan is afgereisd, om daar te proberen de trein te nemen. Dat lukte echter niet. "The track appears to be in quite a shocking state.")

'Historische hervorming'

Niet veel verderop beland ik in een cafeetje in Durrës en ontvang ik een e-mail van Domeniko Sinjari, coördinator van het ‘recht op informatie’ bij de HSH – een titel die me nogal communistisch in de oren klinkt. Hij reageert wel bijzonder snel, en schrijft blij te zijn enkele vragen te kunnen beantwoorden. Volgens hem staat Albanië aan de vooravond van een ‘historische hervorming’. “Onze spoorwegen zijn in veel opzichten niet op niveau. Hier liggen historische, politieke en economische factoren van de afgelopen dertig jaar aan ten grondslag. De huidige Albanese regering beschouwt het spoor echter als topprioriteit.” Daarom doet de HSH studies om enkele trajecten te reactiveren, zoals een lijn richting Pristina (Kosovo) Hani Hoti (grens met Montenegro) en Pogradec (Oost-Albanië).

Het Albanese spoorvervoer staat volgens spoorwegmaatschappij HSH aan de vooravond van een ‘historische hervorming’.

Eén van de studies gaat over de lijn vanuit Durrës naar Tirana. Hij schrijft dat het originele traject wordt gereactiveerd en wordt doorgetrokken naar het centrum van de Albanese hoofdstad. Ook Kashar, waar ik eerder die dag nog op het ontmantelde station stond, behoort hiertoe. Door de trein dit maal door te trekken naar de internationale luchthaven Rinas, moet het beter werken dan de vorige keer. Het traject van 35 kilometer kan dagelijks in 20 minuten worden afgelegd, hoewel daarvoor nog wel een aantal stationsgebouwen moet worden herbouwd en spoorbruggen gebouwd. Als het zover is, kunnen per uur 360 passagiers worden vervoerd, hoewel dat tijdens de implementatiefase nog kan worden bijgesteld. Verouderd en geërodeerd Sovjetmaterieel zoals ik dat in Durrës aantrof, moet plaatsmaken voor nieuwe, snelle treinstellen die voldoen aan Europese standaarden. Het project kost 69,6 miljoen euro en wordt gefinancierd door Europa. De Albanese spoorwegen zelf worden gesubsidieerd vanuit de Albanese overheid, maar – is hij eerlijk – kan het zelf niet financieren.

In maart 2024 moet het project klaar zijn, besluit Sinjari. Ik suggereer aan de coördinator van het ‘recht op informatie’ dat het verouderde materieel voor toeristische doeleinden ingezet kan worden. Sinjari vindt het een ‘sympathiek idee dat hij namens toeristen [aan de overheid] wil voorstellen’ en hij sluit af door te vragen of ik geen Nederlandse investeerders ken voor zijn land. “Binnen enkele jaren heeft Albanië een railnetwerk met Europese standaarden!” Ik denk terug aan de ontbrekende rails en het ontmantelde ‘station’ dat ik aantrof in Kashar. Het geeft me weinig hoop dat de HSH binnenkort weer volop treinen rijdt, maar ik hoop volop dat het lukt.

Dit artikel is eerder gepubliceerd in OV-Magazine 3/2022. Wilt u OV-Magazine voortaan op papier of digitaal ontvangen? Neem dan een abonnement.