IenM wil NS en ProRail strakker aansturen

Dat staat in de kabinetsreactie op het eindrapport van de Fyra-enquête die staatssecretaris Dijksma van IenM vrijdag naar de Kamer stuurde. Het kabinet heeft er meer dan een half jaar over gedaan. De conclusies van de commissie waren vernietigend, zowel voor NS als voor de opeenvolgende bewindslieden. Het kabinet erkent de fouten die zijn gemaakt en laat onderzoek verrichten naar de marktordening op het spoor en de positie van ProRail.

Het kabinet is het met de enquêtecommissie eens dat het vervoer over de HSL onder de maat is. Naast de Thalys, en in 2018 de Eurostar, moeten er meer snelle treinen over de HSL naar België gaan rijden waarvoor geen reserveringsplicht geldt, die redelijk geprijsd zijn en waarvoor reizigers een abonnement kunnen afsluiten. Daarnaast moet de betrouwbaarheid van de binnenlandse Intercity Direct omhoog. Daar wil IenM scherp op gaan toezien.

De uitval van de Intercity Direct moet omlaag en de rijtijd van de Intercity Amsterdam–Brussel, een half uur korter. Vanaf 2017 rijden 32 treinen per dag over de HSL-Zuid naar Brussel, waarvan er 9 doorrijden naar Parijs, 2 naar Lille en 2 naar Londen. Daarnaast gaan er meer binnenlandse Intercity’s over de HSL rijden: tussen Amsterdam en Rotterdam 64 keer per dag, tussen Amsterdam en Breda 32 keer en tussen Den Haag en Eindhoven 32 keer.

Marktverkenning
Dit najaar maakt het kabinet afspraken met NS over de implementatie van het nieuwe aanbod en de daarbij behorende prestaties. Met ingang van 2017 gaat een nieuwe prestatie-indicator gelden voor NS en ProRail voor de uitval van treinen op de HSL. Ook laat IenM een marktverkenning uitvoeren om na te gaan of andere vervoerders betere diensten kunnen aanbieden op de HSL-Zuid, die voldoen aan de marktvraag.

Als NS niet voldoet aan de nieuwe prestatie-indicator volgen sancties. Het Rijk kan dan bij wanprestatie de vervoerconcessie geheel of gedeeltelijk intrekken volgens het principe van ‘3 strikes out’. Bij een tweede keer onderpresteren spreekt concessieverlener IenM een verbeterprogramma af met NS. Bij de derde keer moet NS de diensten inschakelen van een concurrent, die zijn aangeboden tijdens de marktverkenning. Als uiterste consequentie kan IenM de HSL uit de concessie halen en aanbesteden.

Reistijd blijft drie uur
Vanaf 2017 gaat de Intercity Amsterdam–Brussel ten zuiden van Rotterdam over de HSL rijden, via Breda. Dat levert een half uur reiswinst op. De rijtijd nu via Den Haag en Roosendaal is 3.23 uur. Een jaar later gaat de trein ook tussen Amsterdam en Rotterdam over de HSL rijden, gekoppeld aan de Intercity Direct. Daardoor wordt de reis naar Brussel gek genoeg niet sneller. De reistijd blijft iets minder dan drie uur. De Thalys doet er 1.55 uur over.

Het aanbod wordt in 2018 voor veel reizigers zelfs minder aantrekkelijk omdat dan vier treinen per dag niet vanaf Amsterdam maar vanaf Den Haag naar Brussel vertrekken. Het kabinet hoopt nog op een beter voorstel van NS. Eerder stelde emeritus hoogleraar Maurits van Witsen voor om een Nederlandse en een Belgische Intercity te koppelen; goedkoop te realiseren en het levert een uur reiswinst op. Dat idee lijkt niet te worden onderzocht.

Over de verbindingen naar Brussel moet NS afspraken maken met NMBS. Het ministerie van IenM dringt er op aan dat de trein ook in België tijdwinst gaat boeken. Met name de omweg via luchthaven Zaventem zorgt voor oponthoud. De onderhandelingspositie van NS is echter slecht. De Thalys, waar de NMBS aandeelhouder van is, doet het uitstekend tussen Amsterdam en Brussel. De NMBS heeft er geen belang bij om die winstmaker te beconcurreren met een langzamere trein.

Een verdere uitbreiding van het aanbod – in frequentie of in treinlengte – is voor NS en NMBS ‘een bedrijfseconomische afweging op basis van de reizigersvraag’, schrijft Dijksma aan de Kamer. Ze lijkt al tevreden over het ‘gevarieerde aanbod voor de reizigers naar België’. Toch wil ze in aanvulling op de afspraken die NS met NMBS maakt, overleg gaan plegen met de Belgische regering.

Kostenbesparing
Met de snellere Intercity Amsterdam–Brussel bespaart NS kosten door het gebruik van de kortere HSL. Dat voordeel roomt het Rijk af door een hogere concessieprijs op te leggen. De opbrengst investeert het kabinet in de infra van de HSL-Zuid om de betrouwbaarheid te verbeteren.

De uitval van de Intercity Direct op de HSL loopt weliswaar terug, maar is nog steeds hoog: 6,2 procent in 2014 en 8,4 procent in 2015. Van die uitval was 60 procent aan NS te wijten. De aan NS toerekenbare uitval moet eind dit jaar zijn afgenomen met 40 procent en eind volgend jaar met 60 procent. Meer is volgens NS voorlopig niet haalbaar.

Andere oorzaken van uitval zijn harde wind op de brug over het Hollands Diep, storingen aan het conventionele spoor dat aantakt op de HSL-Zuid en langdurige procedures om strandingen op de HSL af te handelen. ProRail gaat de problemen in kaart brengen. In het najaar licht Dijksma de Kamer in. Het aanpakken van de verstoringen gaat ongeveer 50 miljoen euro kosten.

Ordening spoor
Op aanbeveling van de enquêtecommissie-Fyra laat het kabinet dit jaar scenario’s uitwerken voor de ordening op het spoor na 2024. Het publieke belang van goed en betaalbaar spoorvervoer is daarbij het uitgangspunt. Gekozen is voor vier scenario’s, waarbij de mate van marktwerking en de omvang van het netwerk variëren:

• onderhandse gunning van het volledige spoornet aan NS
• onderhandse gunning van het hoofdrailnet en aanbesteding van de decentrale lijnen
• aanbesteding van het hoofdrailnet én de decentrale lijnen
• aanbesteding van het hele spoornet dat in kavels wordt opgedeeld

Daarnaast wordt het samenvoegen van NS en ProRail onderzocht, waarbij ook de mogelijkheid wordt betrokken om het hoofdrailnet aan een andere vervoerder te gunnen.

ProRail
Bij een mogelijk nieuwe ordening op het spoor hoort duidelijkheid over de positie van de spoorbeheerder, vindt het kabinet. ProRail is nu een bv, maar de taken en financiering zijn bijna volledig publiek. Door van ProRail een publieke organisatie te maken, kan IenM scherper aansturen, zonder bemoeienis van een raad van commissarissen. De consequenties voor het personeel moeten beperkt blijven. Nog dit jaar wil het kabinet de knoop doorhakken over de organisatievorm.