Bussen rijden zoals beoogd in Almere

Keolis exploiteert sinds december 2017 op de ruim 60 kilometer vrijliggende busbanen in Almere een vernieuwend BRT-systeem (Bus Rapid Transit). Netwerk, dienstregeling, voertuig, halte, infrastructuur, communicatie en beleving van de reiziger vormen samen één geheel: allGo in de stad, R-net in de streek en nightGo in de nacht. Het BRT-concept is vanzelfsprekend vraaggericht, biedt hoge frequenties (overdag van 8 tot 12 keer per uur) en een brede bedieningsperiode (op werkdagen van 4.30 tot 1.30 uur). In de stadsdienst levert Keolis iets meer vervoer dan in de vorige concessie, de streekdienst is nagenoeg gelijk gebleven. 

Kleurrijke zuilen maken duidelijk welke lijnen de halte aandoen. Corselfotografie.nl

Het netwerk voor de stadsdienst en het streekvervoer is substantieel gewijzigd. Dat is voor de meeste reizigers gunstig, maar er zijn ook reizigers die erop achteruit zijn gegaan. Met name in het streekvervoer moeten mensen vaker overstappen. Voor de uitvoering van de concessie Almere zet Keolis, in Nederland bijzonder, 90 nieuwe 15-meterbussen van MAN in. Daarnaast 10 nieuwe 12-meterbussen van MAN. Ook rijdt Keolis met 7 elektrische bussen van BYD. Dit is een verdere stap in de verduurzaming van het busvervoer. Keolis blijkt het terugdringen van zwartrijden en de sociale veiligheid serieus te nemen.  

Enkele bijzonderheden in het systeem: het netwerk in de stad bestaat uit zeven metrobuslijnen met eigen kleuren en namen die samenkomen op station Almere Centrum, nieuwe duidelijk zichtbare haltezuilen, open-instapregime, ruime bussen met veel staanplaatsen, gecombineerde vervoerbewijzen voor trein en bus, en vervoerbewijzen die zijn aan te schaffen in de allGo-app, waarbij de telefoon de barcode toont. Voor gebieden met een lage vervoervraag, zoals bedrijventerrein De Vaart en de nieuwbouwwijk Nobelhorst, zijn maatwerkoplossingen ingevoerd. 

Voorbereiding
In de voorbereidingen op de aanbesteding heeft de gemeente Almere veelvuldig overleg gehad met de gemeenteraad, consumentenorganisaties en maatschappelijke organisaties. Meest bijzonder was de ontwikkeling en toepassingen van het ‘OV-game’: met een groot aantal betrokkenen – waaronder gemeenteraadsleden, het raadspanel, vertegenwoordigers van scholen, reizigersorganisaties en andere belanghebbenden – speelde het team een soort kaartspel waarbij de deelnemers aan konden geven wat zij in de concessie gerealiseerd wilden zien, maar ook welke prijs daarbij hoort en wat het effect is op het aantal reizigers. De uitkomsten van de OV-games en het overleg vormden de basis voor de Visie Busvervoer Almere 2018-2027. Daarnaast is een vervoerkundige analyse op basis van OV-chipkaartgegevens uitgevoerd en sluit de visie aan op het coalitieakkoord Almere 2014-2018, het Mobiliteitsplan Almere en de OV-visie van de provincie Flevoland.

De ambities van de gemeente Almere voor het busvervoer vanaf 2018 zijn eenvoudig geformuleerd als: 'Tevreden reizigers', 'Hét Bus-Rapid-Transit-systeem in Nederland' en 'Vergroenen busvervoer'. 

Elke vijf minuten een opvallende 15-meterbus met daarop een gestileerd lijnennet. Corselfotografie.nl

• Tevreden reizigers
  De doelen in het Mobiliteitsplan Almere zijn met name gericht op de kwaliteit van het ov en niet op een verschuiving tussen modaliteiten (bijvoorbeeld van auto naar bus). Eén van de ambities voor het busvervoer vanaf 2018 is daarom 'Tevreden reizigers'. Eenvoudig verwoord, maar absoluut een uitdaging. 

• Hét Bus-Rapid-Transit-systeem in Nederland
  BRT is een internationaal gehanteerde term voor een bussysteem van hoge kwaliteit dat uitnodigend, herkenbaar, gemakkelijk te gebruiken, snel en betrouwbaar is. Het staat voor kosteneffectieve stedelijke mobiliteit op eigen infrastructuur en met een hoge frequentie. Het unieke stelsel van volledig vrijliggende busbanen in Almere biedt hiervoor een belangrijke basis. 

• Vergroenen busvervoer
  Het thema Growing Green Cities staat centraal in de ontwikkeling van Almere, met als hoogtepunt de wereldexpositie Floriade in 2022. Growing Green Cities gaat over gezond leven en een gezonde leefomgeving. Hier kan het busvervoer aan bijdragen door verminderen van uitstoot en omgevingsgeluid. Zero emissie busvervoer was geen eis, maar werd wel gestimuleerd.

Aanbesteding
De verantwoordelijkheden voor het busvervoer in Almere zijn door de provincie Flevoland aan de gemeente Almere gedelegeerd. De gemeente Almere startte in maart 2016 de openbare aanbesteding van het busvervoer Almere voor de periode 2018-2027. In juli brachten Arriva, Connexxion, EBS en Syntus (nu Keolis) offertes uit. En n september 2016 gunde het college van B&W de concessie aan Keolis. 

De Visie Busvervoer Almere 2018-2027 diende als basis voor de aanbesteding. Het programma van eisen is ingedeeld volgens de drie ambities van de gemeente, één-op-één vertaald naar gunningcriteria. In de Visie is de verwachting aangegeven dat bij ongewijzigd beleid het vervoeraanbod met 25 tot 35 procent zou verminderen. 

Deze verwachting was gebaseerd op uit uitgangspunt dat het busvervoer volledig betaald moet worden door de reizigersopbrengsten en de bijdrage van de provincie Flevoland voor het bekostigen van het busvervoer. In de vorige concessie leed de vervoerder verlies, gaf de gemeente structureel meer geld uit aan het openbaar vervoer dan vanuit de provincie Flevoland werd ontvangen en de indexatie van de gemeentelijke bijdrage aan de vervoerder was structureel hoger dan de indexatie vanuit het Rijk, waardoor voor de gemeente Almere de inkomsten en uitgaven uiteenliepen. Door deze factoren mee te nemen in het meerjarenperspectief zou met de beschikbare subsidie het verwachte vervoeraanbod sterk verminderen. 

Goede prijs-kwaliteitverhouding
Met een combinatie van maatregelen is geprobeerd de verwachte teruggang te beperken en het effect voor reizigers te minimaliseren. 

• Door goede afstemming met betrokkenen tijdens de voorbereiding van de aanbesteding, onder andere via de OV-games, is er draagvlak voor de soms pijnlijke keuzes gecreëerd.  
• Gestreefd is naar een hoge marktspanning. Onder andere door het vroegtijdig consulteren van de potentiële inschrijvers, vroeg beschikbaar stellen van informatie voor potentiële inschrijvers en door te zorgen dat de aanbestedingsprocedure niet gelijktijdig met de aanbesteding van andere concessies zou zijn. 
• In de aanbesteding kregen de vervoerders veel vrijheden, het programma van eisen was functioneel opgesteld in het optimaliseren van het vervoeraanbod, gericht op de grootste stromen reizigers. Er zijn vrijwel geen verbindingen voorgeschreven en de vrijheid ten aanzien van bedieningstijden en frequenties was groot. 

De winnende bieding van Keolis bood mede door de bovengenoemde maatregelen een zeer goede prijs-kwaliteitverhouding en meer vervoer dan vooraf was verwacht. Keolis heeft de in de aanbestedingstukken geboden ruimte voor creativiteit, innovatie en het ontwikkelen van een visie op het ov in Almere duidelijk benut. 

Ontwikkelvrijheid
In de vorige concessieperiode (2010-2017) voerde Connexxion het busvervoer in Almere uit. Tijdens de concessieperiode keken de gemeente Almere en Connexxion niet alleen naar de concessiebepalingen, maar werkten ook samen aan het doorontwikkelen van het busvervoer. De concessie bood hiervoor voldoende flexibiliteit. Zo zijn onder meer bussen met meer deuren ingestroomd om de snelheid van het in- en uitstappen te versnellen en is een vierjarige pilot met een snelwegbus tussen Almere en Utrecht uitgevoerd. Uniek was de pilot met ontsluiting van het nieuwe stadswijk Nobelhorst met busvervoer. De gemeente Almere heeft voor de pilotperiode een maximaal budget beschikbaar gesteld, de bewoners van Nobelhorst bepaalden zelf wanneer en hoe vaak de bus reed en Connexxion kreeg de kosten voor het vervoer betaald. 

Gezien het succes in de voorgaande concessie, wil de gemeente Almere ook in de huidige concessie samen met Keolis en belanghebbenden het busvervoer doorontwikkelen. Naast het periodiek aanpassen en uitbreiden van de dienstregeling, om zo de veranderende vervoervraag te kunnen blijven volgen, ligt er een aantal kansen in de huidige concessieperiode. Zo zal bijvoorbeeld de wijk Nobelhorst worden aangesloten op het BRT-systeem, de nieuwe wijk Duin krijgt een kleinschalige vervoeroplossing op maat, voor het vervoer naar de Floriade wordt gezocht naar innovatieve oplossingen, het busstation ’t Oor wordt vernieuwd en er zijn ambities om het aandeel zero-emissiebussen te vergroten.

Ambitie verwezenlijkt
Nu de concessie bijna een jaar draait, is te zien dat Keolis de ambities ook daadwerkelijk invult. De reizigers zijn gewend aan het nieuwe materieel en lijnennet en we kijken vol verwachting uit naar de beoordeling door de reizigers in de OV-klantenbarometer.

Ron Muller is adviseur van inno-V
Paul Eradus is coördinator openbaar busvervoer  van de gemeente Almere.