Europese spoorhervorming gaat traag

Later deze maand stemt het gehele Europees parlement over de politieke pijler, ook wel de marktpijler genoemd. Daarin wordt geregeld dat ook andere partijen dan de nationale spoorwegmaatschappijen binnenlands personenverkeer mogen gaan rijden. Daarna moeten de afzonderlijke lidstaten zich nog over het voorstel buigen.

HSL's gaan sowieso open
In het Vierde Spoorwegpakket bestaat de mogelijkheid om het nationale spoorwegnet aan te besteden. Hogesnelheidslijnen worden hoe dan ook geopend voor open access operators, ook als die lijn al onderdeel is van een aanbesteding. "We zien op dit moment nog geen verplaatsing van de weg en lucht naar spoor", zei Matthew Baldwin, plaatsvervangend hoofd van het directoraat-generaal voor landtransport van de Europese Commissie. "Zes lidstaten hebben inmiddels hun spoornetwerk in grote mate geopend voor andere partijen en daar zien we een opleving van het spoorverkeer." Nederland zit daar overigens niet tussen, aldus de Commissie.

Reizigers- en milieuorganisaties vinden dat het proces – dat feitelijk al bezig is sinds 1991 – veel te traag gaat. “Auto- en vliegverkeer worden in rap tempo aantrekkelijker. Het wegverkeer wordt autonoom en in vliegtuigen heb je straks ook wifi. En het spoor vernieuwt maar niet. Je moet wel bijzondere redenen hebben om met de trein te gaan straks”, zei Jos Dings van milieuorganisatie Transport and Environment.

'Wegverkeer is de winnaar'
Ook de politieke pijler van het Vierde Spoorwegpakket blijft een heet hangijzer. Afgelopen zomer werd daarover onder Nederlands voorzitterschap een informeel akkoord bereikt. De politieke pijler is echter lang niet zo ambitieus als oorspronkelijk bedoeld. Zo blijft het gewoon mogelijk om de infrastructuur te beheren door een dochter van de nationale spoorwegmaatschappij, zoals in Duitsland en Frankrijk nu het geval is. Libor Lochman, directeur van de Community of European Railway Infrastructure, sprak van een goed compromis. “Elk land kan voor haar eigen omstandigheden de juiste oplossing kiezen”, zei Lochman.

Brussel stelt wel regels over het gelijk behandelen van alle spoorvervoerders, maar de commerciële vervoerders hebben er een hard hoofd in dat die regels in de praktijk worden toegepast. Julia Lamb van de European Rail Freight Association: “Er blijft gewoon sprake van een ongelijk speelveld, zoals nu ook al het geval is. Er is maar een winnaar en dat is het wegverkeer.”

Road is the real winner of the #4thRail political pillar.. In 10years, rail will still be behind pic.twitter.com/c4ujhd5h7l

— ERFA Rail (@ERFA_Rail) 6 december 2016

Nationalistische wind
Europarlementariër Wim van de Camp (CDA), rapporteur van de politieke pijler, onderkende het feit dat de maatregelen niet zo ver gaan als ook hij had gehoopt. “Halverwege het proces hebben mijn medewerker en ik elkaar wel eens aangekeken en ons afgevraagd: waar doen we het allemaal voor?” Van de Camp schetste een beeld van Europese lidstaten (‘met name in Midden- en Oost-Europa’) waar een nationalistische wind waait ‘en waar dan de bloody EU uit Brussel met verbeteringen komt’. In dat licht bezien waren deze plannen het maximaal haalbare, aldus Van de Camp.

In de praktijk komt het erop neer dat nationale toezichthouders zelf mogen definiëren wie belanghebbenden zijn die om een opinie mogen vragen wanneer er besloten wordt tot onderhandse aanbesteding. In april was dat nog onduidelijk. De Nederlandse markt zal niet verder worden geopend, denkt Van de Camp: “Nederland heeft in het verleden al alle EU-regels netjes geïmplementeerd.” Op Europees niveau is Van de Camp overtuigd dat volledig private spoorwegmaatschappijen meer voet aan de grond zullen krijgen. “Die zijn toch wat flexibeler dan de Grand Old Ladies en hun dochtermaatschappijen”, zei Van de Camp.

Typegoedkeuring wordt Europees
Michael Cramer, Duits Europarlementslid voor de Groenen en rapporteur voor de technische pijler van het spoorwegpakket, erkende dat de politieke pijler verre van ideaal is. “Daarvoor is misschien nog wel een Vijfde Spoorwegpakket nodig”, zei hij, eraan toevoegend dat ‘zijn’ technische pijler zo’n hernieuwing niet nodig heeft.

In de technische pijler wordt onder meer geregeld dat spoorwegmaterieel een Europese typegoedkeuring kan krijgen die voor alle lidstaten geldt. “Als je nu een locomotief die in Duitsland een typegoedkeuring heeft in Frankrijk toegelaten wil hebben, ben je twee jaar en een tot twee miljoen euro verder.” Ook zullen lidstaten onderzoeken na incidenten op het spoor onderling uitwisselen, zodat er minder dubbel werk zal zijn.