Mee met de langste tramlijn ter wereld

Het is bijna een goed bewaard geheim: de Kusttram is de langste tramlijn ter wereld, al haasten ze zich bij vervoermaatschappij De Lijn erbij te zeggen dat het wel gaat om de langste enkelvoudige tramlijn ter wereld. Er zijn netwerken die langer zijn. Alsof ze er niet mee te koop willen lopen.

Bekijk ook de fotoreportage: In een wolk van strandzand

In 1986 stond Yvan Bellaert, tegenwoordig manager mobiliteit en externe relaties bij De Lijn West-Vlaanderen, aan de wieg van de heruitvinding van de Kusttram. Die was toen nog onderdeel van de Nationale Maatschappij van Buurtspoorwegen (NMVB). “Marketing bestond nog niet bij de NMVB, marktonderzoek evenmin”, herinnert Bellaert zich. “Bij de Kusttram deden wij dat als eerste.”

De tramlijn had nieuwe voertuigen gekregen; de stellen van La Brugeoise et Nivelles (BN, tegenwoordig onderdeel van Bombardier) die tot op de dag van vandaag nog dienst doen. De vraag diende zich aan of de tram wel levensvatbaar was. Dat bleek het geval, als het vervoerbedrijf zich zou richten op twee groepen reizigers: toeristen en forenzen. De uitgangspunten van dat marktonderzoek gelden na meer dan dertig jaar nog altijd. Bellaert: “We evalueren eigenlijk constant aan de hand van cijfers en enquêtes. We zitten nog steeds op de goede weg.”

In 1987 vervoerde de Kusttram nog 5 miljoen reizigers, in 2001 waren het er al 8 miljoen en inmiddels ruim 15 miljoen per jaar. Het zwaartepunt ligt in de zomermaanden. In juli en augustus vervoert de Kusttram 4,2 miljoen reizigers. “De meesten zitten nooit in het openbaar vervoer”, legt Bellaert uit. “Voor die mensen moet je het simpel houden.” Het aantal kaartjes is dus beperkt: tickets die een uur, een dag of drie dagen geldig zijn. Daarnaast bestaan er gezinspassen en combitickets voor tram plus attractie, als Plopsaland in De Panne en Sealife in Blankenberge.

Lees ook: Kusttram haalt recordmaand juli niet in

Autosnelweg
“Vroeger moest de toeristische sector niets van de Kusttram hebben, nu sluiten ze ons in de armen”, zegt Bellaert. “En inmiddels weet ook de BMW-rijder de Kusttram te vinden. Vroeger was hij vooral voor mensen die geen auto hadden.” Tot diep in de jaren tachtig bestond het het voornemen om de toch al brede autoweg langs de kust om te bouwen tot volwaardige autosnelweg. Dat plan ging, mede door inspanningen van de uitbater van de Kusttram, niet door. In plaats daarvan kregen auto’s juist minder ruimte. Doorgaand autoverkeer werd verbannen naar een snelweg die verder landinwaarts ligt. Reizigers die zich minder dan zo’n 25 kilometer langs de kust willen verplaatsen zijn beter af met de Kusttram, die overigens een nette gemiddelde snelheid van 33 kilometer per uur haalt.

Alle haltes van de Kusttram.

Het traject van de Kusttram is 67 kilometer lang, heeft 68 haltes en loopt van Knokke in het noordoosten tot aan Adinkerke (station De Panne) in het zuidwesten. Dat is vrijwel de hele Belgische kust. Aan beide uiteinden is de grens praktisch in zicht. 85 procent van het tracé ligt op eigen bedding en loopt direct aan of vlak langs de kust. Alleen bij het dorpje Lombardsijde gaat de tram even het binnenland in langs een plukje huizen. Een overblijfsel van toen er nog meerdere trams langs de kust reden. De omweg is begin volgend jaar verleden tijd als de tramlijn wordt rechtgetrokken langs de kust, al had dat project vorig jaar al klaar moeten zijn.

Lees ook: Langste tramlijn ter wereld wordt 300 meter korter

Tram aan het strand
Het langste tramtraject ter wereld kent, net als de andere Vlaamse trams, een spoorbreedte van 1000 millimeter en is erg afwisselend. De ene kilometer rijdt de tram dwars door het havengebied van Zeebrugge, soms letterlijk in de schaduw van de schepen en containers, dan weer gaat de tram over straat, zoals in Oostende of Middelkerke. Tussen de dorpen en steden rijdt de tram veelal door de duinen met als hoogtepunt het kaarsrechte tracé langs Raversijde (foto). Het spoor ligt daar direct aan het strand, waardoor het zo nu en dan overdekt raakt door zand en helmgras.

Terwijl je aan de ene kant uitkijkt over zee en de andere kant over de duinen en een van de best bewaarde resten van de Atlantikwall, laat de tram geregeld een stofwolk van strandzand achter zich. De toeristen op de tram zijn er op dat moment zonder probleem uit te pikken met hun ooh’s, aah’s en fotocamera’s in de aanslag. Ook het feit dat de tram letterlijk stopt op de stoep van pretpark Plopsaland en zeezoogdierenpark Sealife in Blankenberge zorgt voor veel toeristisch verkeer. Maar ook de lokale bevolking is veel in de tram te vinden. “Vergeet niet dat we als Kuststreek officieel grootstedelijk gebied zijn met evenveel inwoners als die stad aan de Schelde”, zegt Bellaert, doelend op Antwerpen met ruim een half miljoen inwoners.

Uurkaartjes
In de zomer rijdt de tram minstens elke 10 minuten en op sommige stukken om de 5 minuten. Buiten het seizoen en in de avonduren gaat de frequentie terug naar eens in de 15 minuten of 20 minuten. De tram blijft wel tot 0.30 uur ‘s nachts rijden en in juli en augustus zelfs tot 2.00 uur.

Een Lijnwinkel bij beginpunt Knokke.

Een kaartje kopen is inderdaad simpel, al kan je doorgaans alleen contant betalen. Een pin-apparaat hebben de meeste Lijnwinkels van De Lijn nog niet. “We lopen een beetje achter”, verontschuldigt de servicemedewerker zich.

Op beginpunt Knokke stapt een promotieteam op, werkstudenten die in de zomer toeristen informatie geven over de Kusttram en attracties in de buurt. Ze delen de dienstregeling op zakformaat uit en beantwoorden vragen.

De Lijn doet er alles aan om de kaartverkoop aan boord te beperken en zo de doorstroming te bevorderen. Een sticker op de ruit achter de trambestuurder suggereert dat een kaartje aan boord kopen onmogelijk is en dat je bij een van de Lijnwinkels moet zijn. Bij een gesloten of afwezige winkel kan je wel gewoon een kaartje bij de bestuurder kopen, al betaal bijvoorbeeld 8 euro voor een dagkaart, die bij de Lijnwinkel 6 euro kost.

Meerdagenpassen zijn niet op de tram te krijgen. Losse uurkaartjes koop je via sms (2,15 euro) of via een app (1,80 euro). Sms-tickets zijn echter alleen te bestellen vanaf een Belgisch telefoonnummer. Bruikbaar voor de incidentele bezoeker is maar een van de drie apps die De Lijn ondersteunt, maar niet zelf heeft ontwikkeld. Daarvoor is wel een Paypal-account vereist. Binnenkort zijn ook Dagpassen te bestellen via deze apps, verzekert Bellaert.

Eventjes staan
Tim Smekens uit Knokke pakt zeker drie keer per week de Kusttram, samen met zijn moeder Christine Hellemans en zijn dochtertje, vooral om te winkelen. “De Kusttram is prima. Hij rijdt vaak, stopt overal en is goedkoop. Voor 1,50 euro heb je al een kaartje (met een 10-rittenkaart, red.). De auto gebruiken we niet om van a naar b te komen langs de kust. Je bent al meer kwijt aan parkeren. Ach, soms moet je eventjes staan, maar dat duurt nooit lang.”

Timmy Tips uit Overpelt.

Ook Timmy Tips (petje, zonnebril en hond) uit Overpelt, Belgisch Limburg, maakt graag gebruik van de Kusttram: “Ik ben hier elke zomer. Mijn ouders hebben een stacaravan in Middelkerke en tot vorig jaar had ik hier elke zomer een vakantiebaantje. De auto gebruik ik eigenlijk niet. Mijn abonnement van De Lijn is hier gewoon geldig.”

Peter Lombaert uit Bredene die in Zeebrugge opstapt, heeft zelfs een hekel aan auto’s: “Er zijn er veel te veel. Maar ja, dat krijg je met al die toeristen. Het is hier gewoonweg te druk.”

Bijna dagelijks zit Lombaert in de tram. Meestal heeft hij weinig te klagen. Alleen als er ergens op de trambaan een ongeluk is. “Dan sta je een uur te wachten op de volgende tram, maar informatie krijg je niet.” Een omroepsysteem ontbreekt inderdaad op de meeste haltes. Wel informeert De Lijn reizigers over ernstige verstoringen via onder meer social media. Nog een punt van kritiek is de kwaliteit van de rails: “Let maar eens op als we straks richting Oostende gaan: het rammelt en het schudt.”

Wafelijzerpolitiek

In Charleroi rijden trams van hetzelfde type rond als 'lichte metro'.

Op sommige plekken is het spoor inderdaad niet om over naar huis te schrijven. Je moet je goed vasthouden, terwijl de tram niet harder rijdt dan 30 kilometer per uur. De oude voertuigen zijn eigenlijk veel te zwaar voor het traject, maar de Kusttram moest ze afnemen in het kader van de wafelijzerpolitiek. Charleroi kreeg namelijk hetzelfde type trams en voor elke frank die in Wallonië werd uitgegeven, moest er ook een in Vlaanderen worden besteed – bij voorkeur aan eenzelfde bestelling.

In de jaren negentig verlengde De Lijn de trams met een tussenrijtuig, waarbij een gelijkvloerse instap mogelijk werd. Voor elke verbetering is de vervoerder echter afhankelijk van de overheid. En met een kostendekkingsgraad van 50 procent is het behelpen. “Om de zoveel tijd komen er plannen op tafel, maar uitgevoerd worden ze eigenlijk nooit”, verzucht Lombaert.

Naadloze overstap

Op het spoor van De Panne naar Frankrijk rijdt al jaren geen trein mee

Uitbreidingsplannen zijn er inderdaad genoeg. Een tak naar Brugge of naar Veurne bijvoorbeeld. Of door naar Heist of Westkapelle. Zelfs doortrekken naar het Zeeuwse Sluis en Breskens komt van tijd tot tijd weer op de politieke tafel. Bellaert is echter realistisch: “Zo’n tram moet in de winter ook een beetje renderen.” De plannen om de zuidelijke grens over te steken richting Duinkerke liggen alweer geruime tijd in de la, want wie zou dat moeten betalen? Dus ligt het oude treinspoortje er ongebruikt bij en rijdt er een drukbezette bus van Duinkerke naar Adinkerke, met aansluiting op de Kusttram.

In een grote keerlus draaien de eenrichtingtrams aan de uiteinden van de lijn weer met hun neus de andere kant op. De Panne is het enige station waar de reiziger terecht kan voor een naadloze overstap (openingsfoto). De tram stopt aan hetzelfde perron als de trein, een kwestie van oversteken dus. Het in Nederland verfoeide gedoe met uit- en weer inchecken is niet nodig. Het enige nadeel is dat de laatste trein van de NMBS vanuit De Panne al rond 21.00 uur vertrekt, terwijl De Lijn tot na middernacht doorrijdt.

Op de andere stations is het behelpen met de overstap. In Knokke en Blankenberge moet je 100 tot 200 meter lopen en een drukke straat oversteken. En in Oostende is het station vanwege een jarenlange verbouwing een bouwput. Maar 67 kilometer trammen in 2.23 uur van Knokke naar De Panne over de langste tramlijn ter wereld, dat is eigenlijk al een toeristische attractie op zich.

Nieuwe CAF-trams
De oude BN-trams uit de jaren tachtig bevinden zich in hun laatste reguliere levensjaren. De Lijn heeft een megaorder van 146 nieuwe trams geplaatst bij het Spaanse CAF voor de drie Vlaamse tramnetten. De Kusttram krijgt de eerste 24 trams, die de BN’s gaan aflossen. De nieuwe trams bieden het hele jaar door voldoende zitplaatsen. Nu krijgt de kust nog elke zomer versterkingstrams uit Gent en Antwerpen, die weliswaar moderner zijn dan de BN’s, maar ook kleiner. Daarbij komt dat het steeds lastiger wordt om voldoende trams uit de andere steden over te krijgen voor de zomer. In Gent en Antwerpen waren de tramnetten van oudsher minder druk, vanwege de afwezige studenten, maar door het toenemende toerisme is dat effect zo goed als teniet gedaan.