‘NS heeft zwak ontwikkeld normbesef’

Minister Jeroen Dijsselbloem van Financiën laat in een brief aan de Tweede Kamer geen spaan heel van NS. De cultuur, het normbesef en de omgevingsgevoeligheid van NS moeten worden versterkt, ondersteund door een sterk stelsel aan interne regels, stelt de minister. De ‘chinese walls’ binnen de organisatie moeten omhoog. Er moet een 'glasheldere scheiding' komen tussen het commerciële deel dat meedoet aan het verwerven van concessies en het bedrijfsonderdeel dat andere vervoerders een redelijk bod doet voor zaken als kaartautomaten en wachtruimtes.

Dijsselbloem is vooral boos over het feit dat de NS-directie de harde verwijten die de Autoriteit Consument en Markt (ACM) maakte aan het adres van NS al sinds begin dit jaar voor zich hield. Pas op 31 mei heeft Huges het kritische ACM-rapport gedeeld met de raad van commissarissen en minister Dijsselbloem als aandeelhouder.

Volgens De Volkskrant eiste Dijsselbloem afgelopen dinsdag openbaarmaking van het ACM-rapport en intrekking van de beroepsprocedure tegen het besluit. De NS-directie en de raad van commissarissen waren daar aanvankelijk op tegen. In de dagen daarna werd duidelijk dat Huges zelf kennis had van het benadelen van concurrenten van NS, en daar oneerlijk over was geweest, waarop de raad van commissarissen het vertrouwen in hem opzegde. Dijsselbloem steunde dat besluit.

Minister Dijsselbloem memoreert de belangrijkste fouten die NS volgens ACM heeft gemaakt. NS heeft bij de Limburgse aanbesteding geen goede kostenopgave gedaan aan andere vervoerders voor het gebruik van kaartautomaten, het huren van personeelsruimtes, het plaatsen van OV-chipkaartpalen en servicepunten. Daarnaast is binnen NS bedrijfsvertrouwelijke informatie van andere vervoerders gedeeld.

Volgens Dijsselbloem stuurde Huges een e-mail met concurrentiegevoelige informatie door. Hij vroeg zich over een verzoek van Veolia af of de gevraagde voorzieningen wel geleverd moesten worden, en anders zo laat mogelijk. Verder wist hij dat NS-dochter Qbuzz vertrouwelijke informatie van Veolia gebruikte om daar de eigen strategie op af te stemmen. Met die strategie stemde Huges in.

Uit het ACM-onderzoek blijkt dat NS het tijdig doen van een passend bod voor voorzieningen – verplicht op grond van de Spoorwegwet – met grote tegenzin vervult, schrijft Dijsselbloem. “Ook is gebleken dat de president-directeur daarop aanstuurde. De bewoordingen in de Spoorwegwet zijn algemeen en er is interpretatie mogelijk over wat NS verplicht is, maar NS had daarover in overleg kunnen treden, hetzij met de betrokken partijen, hetzij met de ACM.”

Het door NS vertoonde gedrag staat volgens Dijsselbloem ver af van de maatschappelijke rol die NS past als staatsdeelneming. “Betreurenswaardiger is nog dat de misstanden en het verkeerde gedrag vrij breed door de organisatie zijn verspreid, zowel door de verschillende organisatieonderdelen heen als door de hiërarchische lagen.”

Teugels aangetrokken
Volledig aandeelhouder Dijsselbloem heeft de teugels bij NS stevig aangetrokken. NS moet in overleg treden met de ACM over toezicht vooraf bij toekomstige aanbestedingen waarbij NS diensten en voorzieningen levert. NS moet de directie uitbreiden met een derde lid, dat belast is met governance, risk en compliance. NS mag het besluit van de ACM niet aanvechten en trekt het ingestelde beroep bij het College van Beroep voor het Bedrijfsleven in. “De raad van commissarissen zal mij nauwgezet op de hoogte houden van de implementatie van de maatregelen en hun effecten.”

Daarnaast rekent Dijsselbloem er op dat NS zijn rol op de regionale ov-markt zal heroverwegen. “De heroriëntatie moet bijdragen aan betere verhoudingen in de sector en duidelijkheid verschaffen over de rol en positie van NS bij regionale bus- en treinconcessies. Deze exercitie zal worden uitgevoerd in overleg met de ministeries van IenM (systeemverantwoordelijk) en Financiën.”

Lees ook: 'Laat NS op eigen benen staan'

Uit de brief van Dijsselbloem blijkt dat de financiële topman van NS, Engelhardt Robbe, het initiatief heeft genomen tot het interne onderzoek bij NS dat de onregelmatigheden aan het licht bracht. Inmiddels vervangt Robbe zowel Huges als Hoogesteger. Het definitieve rapport van advocatenkantoor De Brauw Blackstone Westbroek wordt binnenkort afgerond.

Minstens vijf groepsmaatschappijen van NS worden door het Openbaar Ministerie als verdachten aangemerkt in de Limburgse aanbestedingsaffaire. Het gaat om NV Nederlandse Spoorwegen, Abellio Transport Holding BV, Abellio Nederland BV, Abellio Limburg BV en Qbuzz BV. NS verleent volledige medewerking aan het onderzoek.