Stationstoiletten: strak, schoon en uniform

Stationstoiletten in Nijmegen (2009). Foto: Gerard Verschoten.

De oude wc’s op het station van Nijmegen zorgen nog steeds voor nostalgische herinneringen bij veel reizigers. De laatste jaren waren ze het domein van toiletjuffrouw Toos Scheffinga, die de plek – net zo als haar moeder en grootmoeder vóór haar – pachtte van NS. Van 1954 tot 2014 zorgde de familie dat een wc-bezoek een onuitwisbare indruk maakte. De uitbaters maakten er hun tweede huiskamer van. Er werd steeds meer opgehangen en uitgestald: beeldjes, vazen met (nep)bloemen, kaarsen, buitenlandse bankbiljetten, schalen met geurpotpourri, schemerlampen. Op bovenstaande foto uit 2009 is zelfs een aquarium met vissen te zien. De wc’s werden goed schoongehouden, elke bezoeker werd begroet.

Rariteitenkabinet
Waar de toiletgroep in station Nijmegen een onschuldig rariteitenkabinet was, zat de wc-pachter in ‘s-Hertogenbosch aan één stuk door te roken en elders was een beheerder soms vooral druk met het doorlopend ontvangen van vrienden en familie op z’n werkplek. “Er was te veel verschil tussen alle toiletten op de stations”, zegt Eric Trinthamer van NS over de oude situatie bij de bemenste toiletten op de stations. “Bovendien was het ene toilet altijd heel proper en bij de ander gebeurde veel te weinig. We willen de kwaliteit voor onze klanten waarborgen en streven naar meer uniformiteit.”
Dus kondigde NS in 2011 aan dat de exploitatie van de 22 toiletgroepen op 21 stations uitbesteed zou worden. Dat leverde in de regionale pers vooral veel steunbetuigingen op voor de uitbaters in Nijmegen en Groningen. In het hoge Noorden was ook al zo’n familie die generaties lang voor schone wc’s, altijd toiletpapier en een gezellig praatje zorgde. Er kwam een toezegging dat de nieuwe uitbater het huidige personeel, conform wet- en regelgeving, zou overnemen en dat was dat.

Autobahn
Sinds een jaar is Sanifair de nieuwe exploitant van de bemenste stations-wc’s. ProRail en NS hebben een contract voor de komende tien jaar afgesloten met het bedrijf dat vooral bekend is van de sanitaire voorzieningen langs de Duitse Autobahn. Er zijn waarschijnlijk heel wat Nederlandse families die op weg naar hun vakantieadres een stapeltje kortings-vouchers hebben verzameld bij de sanitaire stops onderweg. Elk wc-bezoek kost € 0,70 en levert een waardebon van 50 cent op, maar dan moet er voor minstens € 2,50 iets worden gekocht en per aanschaf mag er maar één waardebon worden ingeleverd. Datzelfde systeem geldt nu ook voor de ongeveer 15 Nederlandse stations die inmiddels zijn omgebouwd volgens het Sanifair-concept. Ik heb inmiddels al een paar van die coupons in m’n portemonnee. Inruilen? Ik drink vooral koffie (2 euro) op het station en dus geef ik te weinig uit voor het profiteren van de kortingsbon.

Koek of koffie
Veel reizigers hebben het systeem nog niet helemaal door, zegt een personeelslid van een NS-kiosk. “Mensen willen drie van die bonnen tegelijk inwisselen voor een koek of koffie, maar dat mag dus niet. En dan worden ze boos. Of ze willen 50 cent korting op iets onder de €2,50. Kan ook niet.” Hoeveel van de vouchers daadwerkelijk binnen de geldigheidstermijn van drie maanden worden ingewisseld kan Sanifair niet zeggen: “Dat is nog niet bijgehouden omdat we net zijn begonnen in Nederland.” Maar dat een flink percentage van die vouchers nooit wordt ingewisseld en Sanifair hier dus flink verdient, ligt voor de hand.

Vaste gezichten
“Ze dwingen je bijna om er een Snickers bij te kopen”, concludeert schrijfster Josha Zwaan, die zichzelf omschrijft als ‘een echt ov-mens’ en jaarlijks veel kilometers over het spoor maakt. Zij vond het wel wat hebben, die vroegere variatie in toiletten en uitbaters. “Het waren vaste gezichten voor me. Ik wist waar ik met een lach en een grap werd begroet, of met een nors gezicht. Ik wist zelfs waar ik m’n kind in de buggy even kon achterlaten om zelf naar de wc te gaan.” Het persoonlijke is er nu toch af, merkt ze. “Laatst wilde ik net voor 22.00 uur nog naar de wc, maar die was al dicht. Toen ik daar wat van zei kreeg ik te horen dat de dame in kwestie maar tot 22.00 uur werd betaald en dat ze ook nog schoon moest maken. Dat zijn dan de afwegingen als je in dienst bent en niet meer als pachter werkt. Ik snap het ook wel. Maar voor de klant is het niet fijn.” De standaardisatie heeft ook voordelen, erkent ze. “In Utrecht was de wc in de stationshal in de kelder. Dan stond je altijd al op de trap in de rij, zo druk was het. Nu is het allemaal ruimer en er zijn veel meer wc’s.”

Nieuwe markt
Nederland is een belangrijke nieuwe markt voor Sanifair, aldus woordvoerster Bettina Schaper. “We hebben eigentijds design laten ontwikkelen voor de faciliteiten op de stations.” Dus sieren in bijvoorbeeld Amsterdam de IJ-oevers en Eye de wanden, in Utrecht zien bezoekers een foto van de Domtoren, In Groningen de A-kerk. Alle Sanifair-stationstoiletten zijn tussen 7.00 en 21.00 uur bemenst. Rotterdam, Utrecht en Amsterdam hebben ruimere openingstijden. Alle 22 toiletgroepen krijgen ook een (onbemenst) nachttoilet. Voor mensen met een beperking is het gebruik van de toiletten gratis, behalve de nachttoiletten. Dat is een automaat die altijd € 0,70 kost en geen waardebon oplevert.

Upgrade
De aanpak van de stationstoiletten past in de trend dat ook in de openbare ruimte wc-winkels verschijnen, de treintoiletten een upgrade krijgen en veel winkels sanitaire voorzieningen hebben. Zonder meer prettig, ook al betaalt de klant er natuurlijk wel voor.
Na een jarenlange discussie (en veel publieke verontwaardiging) over het ontbreken van wc’s in de regionale treinen in Gelderland, heeft die provincie ervoor gekozen om daar iets aan te gaan doen. Het zou nog jaren duren voor er wc’s in de regionale treinen ingebouwd konden worden, dus besloot de provincie daar alvast op vooruit te lopen en tijd en geld te investeren in de aanleg van toiletten op de stations.

Het Statenlid Roelof Mulder (50-pluspartij) was de initiator van dat project. Er kwam 6,4 miljoen euro beschikbaar voor toiletten op 22 stations. Is het geen taak van de vervoerders om die toiletten aan te leggen? Petra Borsboom, namens de provincie Gelderland: “NS en ProRail maken natuurlijk eigen afwegingen, waar ze toiletten nodig en relevant vinden. Provinciale Staten heeft via een motie de wens op tafel gelegd om toiletten aan te brengen. Dan komen de kosten dus ook voor rekening van de provincie.”

Dorpstoiletten
Het moeten bovendien een soort dorpstoiletten worden, zegt Borsboom. In de wijde omgeving van de voorziening worden bordjes geplaatst die voorbijgangers op de wc wijzen. “De wc’s zijn ook bedoeld voor fietsers, wandelaars en bijvoorbeeld taxichauffeurs. Het worden niet van die enge roestvrijstalen dingen waarvan je als je eenmaal binnen bent denkt; help, hoe kom ik hier weer uit. We streven naar een hoog kwaliteitsniveau.” De wc’s krijgen automatische doorspoelsystemen, kranen en blowers met sensoren, zodat bezoekers bijna niets aan hoeven te raken. De gebouwtjes krijgen allemaal een grote fotoprint en op één van de wanden is een gedicht van Willem Gunneman afgedrukt. Foto en gedicht verwijzen naar een plek elders in de provincie. “Het begin van een gedichtenroute langs Gelderse stations. Op ieder toilet ontdek je de schoonheid van een andere streek.”

Geen eigen grond
Er zijn op dit moment pas twee van de 22 stations van een toilet voorzien, Duiven en Didam. Het proces verloopt iets langzamer dan gehoopt, erkent Borsboom. “Het is allemaal net even wat ingewikkelder dan het van afstand lijkt. We bouwen die toiletten natuurlijk niet op eigen grond, die is van ProRail en sommige toiletten komen in bestaande NS-gebouwen. Soms is het handig om dan even te wachten. Als ProRail ergens aan het werk moet is het natuurlijk handiger om daarbij aan te sluiten.”
Het station van Lunteren heeft een monumentenstatus: dat gaat ook wat langer duren. “In Ruurlo moet nog een toegang naar het station worden verplaatst, dan kijken we wanneer de aanleg van het toilet goed inpasbaar is. Soms is er ook helemaal geen riolering aanwezig en moet alles worden aangelegd. Het is allemaal maatwerk.”
Inmiddels blijkt dat het Gelderse project bijna 3 miljoen euro duurder wordt dan was begroot. Binnenkort wordt het aantal nieuwe toiletten daarom heroverwogen, zegt Borsboom. “Misschien worden het er een paar minder.”

Testteam op pad
En hoe functioneren de stationstoiletten? We stuurden in juli en augustus weer een klein team van familie en vrienden op onderzoek uit. Conclusie: Sanifair is ruim, je hoeft nauwelijks te wachten, de wc’s zijn goed aangegeven en bijna altijd behoorlijk schoon. De toiletten zijn weliswaar bemenst, maar tijd voor een praatje of vriendelijk woord heeft het personeel eigenlijk niet. Ze zijn altijd bezig met schoonmaken, wc-rollen wisselen et cetera. Wel handig: de automaat bij het tourniquet geeft wisselgeld terug. Zelfs 2 euro muntstukken kunnen erin. Alle onbemande toiletten (roestvrijstalen ingebouwde units) die we in de testperiode troffen op de stations Delft, Deventer en Ede-Wageningen waren tijdens onze bezoeken defect en niet toegankelijk.

Lees ook alles over de treintoiletten: Van een smerig naar een fris toilet