‘Verbeter Nederlands spoor stapgewijs’

Onderzoeksleiders Hans van der Vlist (consultant bij ABDTOP) en Peter van den Berg (Staatsraad bij de Raad van State) kregen een half jaar geleden de opdracht van staatssecretaris Dijksma om verschillende scenario’s voor marktwerking op het spoor te onderzoeken. Zij brachten vrijdag hun rapport uit 'Kiezen voor een goed spoor, scenario’s voor ordening en sturing op het spoor na 2024'.

Het onderzoek komt voort uit de parlementaire enquêtecommissie Fyra, die sprak over een tweeslachtige relatie tussen de Staat en NS en het ontbreken van een toekomstvisie op het spoor. Dijksma vroeg de onderzoekers – die steun kregen van Rijksambtenaren en externe adviseurs – om vier scenario’s en een zestal varianten onder de loep te nemen. Die scenario’s variëren van één nationale vervoerder op het spoor tot het opdelen van het spoornet in kavels die worden aanbesteed.

Publiek belang
Een voorkeur voor een van de scenario’s uitspreken is niet verstandig, schrijven de onderzoekers. Het is onmogelijk om de effecten te voorspellen van een bepaalde ordening. Die hangen immers ook af van de overheid, die kan sturen op bijvoorbeeld betaalbaarheid of op kwaliteit. “Elk van de scenario’s kan in principe het publiek belang van goed en betaalbaar spoorvervoer dienen. Daarom staat in de titel van het rapport ook ‘een’ goed spoor, in plaats van ‘het’ goede spoor.”

Ordening en sturing op het spoor zijn volgens het onderzoeksteam slechts middelen om het publieke doel te dienen van een snelle, veilige, comfortabele en betaalbare reis van deur tot deur. Het doorvoeren van grotere veranderingen is kostbaar en vergt veel tijd, terwijl de spoorprestaties in Nederland al behoorlijk goed zijn. Daarom achten de onderzoekers het beter om veranderingen gefaseerd door te voeren.

Vierde Spoorwegpakket
Een van de bepalende factoren in de ordeningsdiscussie is het Vierde Spoorwegpakket dat in december is aangenomen door het Europarlement. Daarmee heeft de EU een beweging ingezet naar meer marktwerking op het Europese spoor. Zou Nederland kiezen voor een scenario met één vervoerder op het spoornet, dan zou de Europese Commissie een procedure kunnen starten.

De onderzoekers stellen voor om een besluit over de marktordening uit te stellen tot 2019. Dan evalueert het Rijk bij de midterm review de prestaties van NS op het hoofdrailnet. En dan is ook onderzocht in hoeverre samenloop – meerdere vervoerders op hetzelfde spoor en dezelfde stations – tot operationele problemen leidt. Als de politiek in 2019 de knoop doorhakt is er nog tijd genoeg om de benodigde aanpassingen door te voeren voor 2025.

No-regret-maatregelen
Wat de onderzoekers betreft begint de overheid morgen al met het invoeren van verbeteringen in de vorm van de volgende ‘no-regret-maatregelen’:
- versterk de kennisfunctie en regierol van IenM voor betere besluitvorming
- ontwikkel een jaarlijkse monitor voor het meten van de prestaties van alle concessies op het spoor
- verbeter de kwaliteit van sturing via de concessievoorwaarden, het toezicht en de handhaving en biedt ruimte voor innovatie
- maak duidelijk wat de rol is van NS en onder welke voorwaarden NS kan meedingen naar concessies
- verbeter het reisgemak, bijvoorbeeld door single check-in/check-out en actuele reisinformatie
- ondersteun OVNL als brancheorganisatie die de kennis en het vakmanschap bevordert in de spoorsector
- zorg dat de bekostiging van het spoor bijdraagt aan goede besluiten door ProRail en vervoerders.