Energiehubs? Ga voor het collectief!

Henri Bontenbal is de huidige lijsttrekker van het CDA. Een jaar geleden interviewden we hem voor onze serie dubbelinterviews over Energiehubs, in samenwerking met Stevin Technology Consultants.

Dit artikel is eerder gepubliceerd in OV-Magazine 3/2022. Wilt u OV-Magazine voortaan op papier of digitaal ontvangen? Neem dan een abonnement.

In steeds grotere delen van het land gaat het energienet ‘op slot’ en er is nog geen ‘Ei van Columbus’ om vraag en aanbod van elektriciteit slim af te stemmen via energiehubs, ondanks initiatieven daartoe. CDA-Tweede Kamerlid Henri Bontenbal predikt ‘een politiek van hoop’ als het gaat over het slimmer afstemmen van nieuwe elektriciteitsvraag én -aanbod. Een betoog waar energiehubexpert Rogier Pennings ‘enthousiast’ van wordt.

Er is geen ruimte voor nieuwe elektriciteitsvraag én -aanbod, weet Henri Bontenbal, namens het CDA portefeuillehouder Energie, Klimaat en Digitale Zaken. Energiehub-expert Rogier Pennings, die namens Stevin initiatiefnemer is van de Kennistafels Energiehub die hij samen met Acquire Publishing periodiek organiseert, ontmoet het energienetdeskundig Kamerlid. Ze zouden elkaar de hand te schudden in het Tweede Kamergebouw, maar de wispelturige agenda van Bontenbal verdrong hun gesprek naar Teams. Het maakte de ontmoeting niet minder persoonlijk en de uitkomst niet minder hoopvol.  

Henri Bontenbal: ‘Het energienet zit théoretisch vol, net als de wegen in de spits’

Op hoofdlijnen zijn deze energie-experts het heel erg eens. Bontenbal werkte meer dan tien jaar bij netbeheerder Stedin en haast zich nu om belemmerende wet- en regelgeving weg te nemen die menig initiatief parten speelt. Ook Pennings weet van de hoed en de rand in het werkveld mobiliteit en energie. In zijn adviseursrol voor Stevin hoort hij de ene dag waar bedrijven tegenaan lopen, dan weer de kant van gemeenten, de landelijke overheid, netbeheerders of vervoerders. Al die ervaringen neemt hij mee in zijn promotieonderzoek naar flexibele inzet van infrastructuur, gekoppeld aan (energie)hubs. 

Nieuw klimaatbeleid 

Hoewel pas een jaar Kamerlid, boogt Bontenbal al op succes. “We schreven als nieuwe fractie een ambitieuze klimaatvisie, waarvan we een groot deel terugzien in de Klimaatvisie van het kabinet.” Hij noemt onder meer ‘maatwerkafspraken met de industrie’ en ‘het instellen van een wetenschappelijke adviesraad’. Toelichtend: “Ik vind het belangrijk dat klimaatbeleid minder vanuit de onderbuik wordt gedicteerd en meer vanuit kennis en feiten.” 

Ook schoof hij Klimaat- en Energieminister Rob Jetten een ’12 puntenplan’ toe, om capaciteitsproblemen op te lossen toe voor ‘zijn’ nieuwe Energiewet. “Dit is de grootste wet die op ons afkomt”, zegt Bontenbal. “De wet moet mogelijk maken wat we allemaal willen op het gebied van ruimte, mobiliteit, welzijn, leefbaarheid en veiligheid. Ook vergt het enorme kabinetsuitgaven. Onderzoeksbureau PWC noemde ‘100 miljard in de komende twintig jaar’.”

Pennings geeft aan dat hierin de volgende keuze zit: waarin investeer je en waarin niet? “Hoe meer je nú investeert in een slimme aanpak, hoe minder je uit hoeft te geven op lange termijn. Toch lijkt de urgentie om zó te denken te ontbreken.” Bontenbal ondersteunt dit: “We bouwen nu aan energievoorzieningen die Nederland en de wereld mooier en schoner maken, waarbij de kosten voor de baten uitgaan. Dit frame is belangrijk.”  

Belemmeringen 

Dan naar de praktijk, wat gaat er mis? “Het stokt bij initiatieven aan de voorkant”, ervaart Pennings. Ik zie dat er een brede probleemeigenaar ontbreekt in een gefragmenteerd energielandschap. Kijk wat er gebeurt bij energiehubs in wording: iedereen vecht er voor eigen belangen, wat tot suboptimale oplossingen leidt. We hebben volgens mij een nieuwe, collectieve kijk op energietransitie nodig, met steeds een kartrekker op lokaal niveau die partijen kan aanzetten tot gezamenlijke waardecreatie.”  

“Rogier heeft gelijk”, valt Bontenbal bij. “Op lokaal niveau bots je op belemmerende wet- en regelgeving: netbeheerders mogen bijvoorbeeld niet prioriteren en gemeenten mogen geen invloed uitoefenen op investeringen van netbeheerders. Beiden, gemeenten en netbeheerders, hebben weinig flexibiliteit.”    

Bontenbal kijkt daarom met spanning uit naar de nieuwe Energiewet. Zullen zonne- én windenergie én batterijstroom door één kabel mogen? En mogen meerdere ‘kabelaanvragers’ voor eenzelfde hub piekafspraken maken, waarvoor ze ook financieel beloond kunnen worden omdat er dan minder megawattuur nodig is? Zulke concepten moeten er snel komen, zegt Bontenbal. “Dat geldt ook voor laadenergie. Personenauto’s moeten de volgende ochtend vol zijn, dus niet allemaal tegelijkertijd de avond ervoor al.”  

“Helemaal mee eens”, zegt Pennings. “Wie pakt het in de praktijk op? Wie neemt het initiatief en hoe kom je aan de benodigde data om dit inzichtelijk te krijgen?” Een terecht punt, vindt Bontenbal. “Ook netbeheerders moeten meer data vrijgeven, hoe lastig het ook voor ze is, want delen van het net zijn ‘niet-bemeten’ en er wordt op basis van bijvoorbeeld het aantal huishoudens berekend wanneer energiecongestie kan ontstaan. Leg deze problemen open, vraag aan de markt hoe dit dataprobleem is op te lossen,” adviseert Bontenbal. “Er zijn zoveel ideeën in de markt en er is subsidiegeld.” 

Slingerende fase 

Dat gezegd hebbende, noemt Bontenbal zijn grootste zorg rond de energietransitie: een tekort aan gekwalificeerde arbeidskrachten in het werkveld en beperkte uitvoeringsmacht bij ambtenaren. Hij laat daarom niet na om waar mogelijk in zijn werkveld ‘deskundigheid’ met elkaar te verbinden.  “En toch”, zegt hij, “is er hoop en zijn er oplossingen”. Om te beginnen nuanceert hij de vrees voor ‘netcongestie’. “Het net zit in theorie vol als je uitgaat van de piekmomenten, maar dat zijn een beperkt aantal momenten. Die overige ruimte kan je, net als op de weg, slimmer verdelen en dan kom je onder meer uit op lokale energiehubs.”  
 
“En daarmee, op samenwerking”, vervolgt Bontenbal. “Gemeenten moeten alle opgaven combineren en partijen rond de tafel krijgen. De grote vraag is dan: gaan ze voor het collectief?” Pennings vult aan: “Hoe kom je tot een goede verdeelsleutel als je samen aan tafel zit?” Bontenbal erkent een ‘slingerende’ fase, maar zegt hoopvol: “Het gebouw stabiliseert.” Anderzijds: “Een platform dat alle best practices bundelt, zou kunnen helpen.” 

Een hoopvol verhaal 

“Ik begrijp dat je, als je als willekeurige burger de klimaatdebatten volgt, er somber van wordt”,  zegt Bontenbal tot slot. “Maar het kan ook een hoopvol verhaal zijn. Je kunt ook vertellen waar het wél goed gaat. Dat je ziet waar in de samenleving kernen van verandering en van mooie initiatieven zijn, die niet gaan om geld verdienen, maar om de wereld mooier maken. Dát zien en benoemen, noem ik een politiek van hoop. Een politiek die ook aansluit bij die initiatieven en ze faciliteert.” Pennings: “Hier word ik wel heel enthousiast van, Henri.”