Spreidingsafspraken: een zegen voor het ov

Dat denkt Wilko Huyink, directeur van Groningen Bereikbaar: “We moeten het ijzer smeden als het heet is. Als spreiding nu niet lukt, lukt het nooit.” Hugo Houppermans, directeur van de coalitie Anders Reizen, ziet ook kansen voor stimulering van reizen met ov.

Veel werkgevers en werknemers zetten in op duurzamer en flexibeler reisgedrag, begint Houppermans. De coalitie heeft tot doel om Nederlanders zo duurzaam mogelijk te laten reizen en daarmee CO2-reductie te realiseren. “27 procent van de totale CO2-uitstoot komt door mobiliteit en meer dan de helft van kilometers door personenvervoer over de weg is de verantwoordelijkheid van werkgevers. Dus als werkgevers aan knoppen kunnen draaien van hun reisbeleid, kunnen zij mobiliteitskeuzes van hun werknemers sturen. Dat kan enorme impact maken.”

Meer dan zestig grote werkgevers met samen ruim 500.000 werknemers sloten zich aan bij Anders Reizen met als doel: het halveren van de huidige CO2-uitstoot voor 2030. “Commitment begint op het hoogste niveau”, vertelt Houppermans. “Vijf jaar geleden werd mobiliteitsbeleid in de boardroam nooit besproken, inmiddels is dat wel zo. Veel werkgevers herdefiniëren momenteel de manier van reizen en werken. De komende maanden zijn het momentum om nieuw reisbeleid vast te stellen, de vanzelfsprekendheid om naar kantoor te komen verschuift. Dat biedt ook kansen voor gespreid reizen.”

Bereikbaarheidsproblemen

Duurzamer reizen is niet alleen van belang vanwege CO2-reductie, maar ook om de bereikbaarheid te verbeteren, weet hij. “Wij richten ons op werk- en reisbeleid van landelijk opererende werkgevers, maar daarnaast kan duurzamer reizen ook bereikbaarheidsproblemen oplossen. Wij werken daarin samen met regionale netwerken, die veel meer op die bereikbaarheid sturen. Iedere regio kent zijn eigen regionale situatie. Dat is een goede wisselwerking.”

Wilko Huyink, Groningen Bereikbaar: ‘Ook na het virus en de werkzaamheden aan weg en spoor, gaan we met deze spreidingsafspraken door'

Een van die regionale netwerken is Groningen Bereikbaar. De regionale organisatie startte in 2012 vanwege geplande wegwerkzaamheden aan de Ringweg Zuid en de stationsomgeving in Groningen. “De spitstreinen en -bussen zaten overvol, vooral met studenten”, vertelt directeur Wilko Huyink. “Groningen is een onderwijsstad te midden van landelijk gebied, dus de trek van platteland naar stad is groot. Het is dus cruciaal om het vervoer goed in te zetten. Extra treinen en bussen inzetten was niet haalbaar. Toen zijn we ons gaan afvragen of we niet slimmer konden gaan spreiden.”

En zo begon het onderhandelen met verschillende belanghebbenden. Huyink leerde al snel dat dat van lange adem is. “Je moet afspraken maken op drie niveaus: op strategisch niveau met de bovenste laag in een organisatie, met studenten en werknemers om ook bij hen enthousiasme te krijgen en uiteindelijk ook met de tussenlaag, zoals docenten, roostermakers en de HR-afdeling. Die laag had extra aandacht nodig. Maar dat zijn de koplopers bij uitstek, om de rest van de organisatie te kunnen overtuigen.”

Met resultaat: Groningen Bereikbaar maakte afspraken met acht onderwijsinstellingen en meer dan 85 werkgevers in de stad. De samenwerking zet, net als Anders Reizen, in op een breder pallet van maatregelen om gedragsverandering te realiseren: spreiding is daar één onderdeel van. “In 2018 en 2019 hadden we 10.000 spitsmijdingen. En ondanks de vele werkzaamheden bleef de stad goed bereikbaar”, aldus Huyink.

Spreiding heeft veel positieve effecten op werknemers (en studenten), benadrukt hij. “Als je later op de dag bijeen kunt komen, is de concentratie vaak beter en dus de kwaliteit van het werk ook. Mensen slapen beter en zijn gezonder. En het geld dat bedrijven dan niet meer hoeven te investeren in bijvoorbeeld parkeerplaatsen of vierkante meters kantoorruimte, kunnen ze stoppen in de kwaliteit van het onderwijs of het werk. Dus er zijn veel argumenten om ook op de langere termijn te blijven spreiden.”

Met de coronacrisis ontstond begin mei het plan om een Gronings Rooster te introduceren. “We werken nu met bloktijden waarin reizigers in trein en bus mogen reizen, waarbij we ons baseren op ov-chipkaartdata. Zorgpersoneel start voor 7.30 uur, kantoorpersoneel voor 8.30 of na 9.30 uur, het voortgezet onderwijs om 8.30 uur, MBO tussen 8.30 en 9.00 uur en HBO en universiteit tussen 9.00 en 9.30 uur. Werkgevers en onderwijsinstellingen stemmen hun begintijden hierop af.”

Zaak van de lange adem

Wat landelijk jarenlang onbespreekbaar leek, lijkt in Groningen al jaren aan de orde van de dag te zijn. Maar, haast Huyink zich te zeggen, “tot dit jaar was het duwen, trekken, sleuren. We hebben altijd kleine stapjes gezet. Corona versnelt dit proces nu enorm. Toen er een treinstremming tussen  Groningen en Assen aangekondigd werd, gaven onderwijsinstellingen aan dat zij hun tentamentijden wilden aanpassen om de stad bereikbaar te houden. Uiteindelijk bleek dat door het coronavirus niet nodig. Je zou kunnen zeggen dat we, na een periode van om elkaar heen scharellen, nu echt verliefd op elkaar geworden zijn.”

Het recept om dat voor elkaar te krijgen: luister naar elkaars belangen. “Het heeft wel de nodige sessies gekost om alle neuzen dezelfde kant op te krijgen, want je moet ook echt maatwerk leveren. Iedereen ziet het voordeel van de huidige afspraken in. Studenten zijn bovendien vaak afhankelijk van het ov, dus het is in ieders belang dat zij verantwoord met het ov kunnen reizen.”

Houppermans is het daarmee eens. “Veel werkgevers vinden duurzamer reizen een goed idee. Maar elke werkgever hanteert daarvoor een ander uitgangspunt. Dat kan gaan om duurzaamheid, kostenbesparing, vitaliteit of aantrekkelijk werkgeverschap. Door verschillende belangen bij elkaar te brengen kun je pas op zoek naar een gemeenschappelijk belang en daar beleid op maken. Het gaat daarbij om een mix van maatregelen, het combineren van het zoete en het zure.” Bij VodafoneZiggo is parkeren op kosten van de baas bijvoorbeeld niet meer mogelijk én het bedrijf geeft medewerkers een gratis 1e klas ov-kaart. Die mix werkt ander reisgedrag in de hand.

In Groningen werken ze momenteel aan een nieuwe intentieovereenkomst, om ook in te toekomst studenten en werknemers te blijven spreiden. “Een van de aangesloten werkgevers vertelde me: ‘Ook na het virus en de werkzaamheden aan weg en spoor, gaan we met deze spreidingsafspraken door’. Dat vond ik een mooie. Voor 2021 hebben we al wel concrete afspraken staan. We hebben afgesproken dat we samen kijken hoe we de goede ervaringen van nu structureel kunnen vasthouden”, vertelt Wilko Huyink van Groningen Bereikbaar.

“Het is belangrijk om rekening te houden met twee ontwikkelingen: het ov wil afschalen en het onderwijs juist opschalen – juist daar is behoefte aan fysieke ontmoeting. Daar zullen we het komend voorjaar samen extra alert op zijn. Als die afspraken eenmaal zijn gemaakt, kun je die zo kopiëren naar andere sectoren zoals de zorg.”

Bal ligt bij de politiek

Ook hier geldt: zoek naar het gemeenschappelijke belang. Huyink weer: “Als we spitsen kunnen afvlakken, hebben we echt goud in handen. Als de ov-sector spreidingsafspraken over werktijden kan maken, hoeven werkgevers op lange termijn minder parkeervoorzieningen te bouwen, minder leasevoertuigen te kopen en kunnen ze hun geld uiteindelijk anders besteden. Uiteindelijk wordt het systeem dan beter en goedkoper. Iedereen moet daarin meegaan.”

Hugo Houppermans, coalitie Anders Reizen: ‘De nadruk op duurzaam reizen zal na corona essentiëler zijn dan ooit’

Ook een deel van de werkgevers die zijn aangesloten bij de coalitie Anders Reizen ziet het belang van spreidingsafspraken. En daarin kan de landelijke overheid een rol spelen. Hugo Houppermans: “De koplopers binnen de Coalitie pakken het momentum van corona en nemen ownership. Zo maken organisaties afspraken met ondernemingsraden en vakbonden over hybride werken in post-corona tijd. Maar wil je spreiding landelijk goed regelen, dan is een aanpak zoals bij het onderwijs, waar het Rijk de regie pakt, denk ik het meest effectief. Anders blijft ieder bedrijf toch zijn eigen keuzes maken.”

Niet alleen roepen, maar ook doen

Huyink ziet ook graag dat Den Haag hier aanvullend beleid op maakt. Hij noemt de ov-studentenkaart aan voorbeeld. “Die is nog steeds geldig, waardoor plezierreisjes worden gestimuleerd op dit moment. Dat is raar. En het is ook nog eens heel duur, terwijl er minder wordt gereisd. De overheid zou er ook over na kunnen denken om de prijs van de kaart te koppelen aan afspraken per onderwijsinstelling. Of door de kaart alleen geldig te maken op bepaalde tijdvakken per instelling. Maar via belastingregelingen kun je ook veel sturen. Het is een uitdaging voor een nieuw kabinet om daar iets mee te doen.”

Regio’s kunnen hierin trouwens wel eens een grotere rol spelen dan een nieuwe Rijksoverheid, denkt Huyink. “Rond de spreidingsafspraken met het onderwijs in mei, hebben wij een brief gestuurd aan het ministerie. Wij hebben onze eigen afspraken allang lopen en dat werkt prima. Toen is de staatssecretaris nog langs geweest om te kijken hoe wij het geregeld hebben, en zijn er zaken in de landelijke regeling aangepast.”

Elke regio heeft zijn eigen problematiek, gaat hij verder: “In ons landelijke gebied zijn de problemen heel anders dan in een stedelijke omgeving, zoals Amsterdam. Daarom is het cruciaal om in het eigen gebied goede afspraken te maken. Dat doen wij al sinds 2013. Als we kennis kunnen delen met  anderen, dan doen we dat graag. Want je moet niet alleen roepen, je moet ook gewoon doen. Wat bij ons werkt, kan ook in andere regio's werken.”

Landelijke spreidingsafspraken onderwijs verlengd tot 1 augustus 2021

De landelijke spreidingsafspraken tussen ov-sector en onderwijsbonden zijn verlengd tot 1 augustus 2021, vertelt Marije Hulsbosch van de MBO Raad. Eerdere afspraken uit mei 2020 zijn succesvol gebleken. “Daarom gaan we nu in principe verder en focussen we ons op het continueren van regionale afspraken, zodat afstemming goed plaatsvindt. Of er tussentijds wijzigingen in de afspraken zullen plaatsvinden, hangt af van de ontwikkeling van de crisis.”

Wel benadrukt zij de tijdelijkheid van de afspraken: “De coronaperiode is een bijzondere situatie. Door de bijzondere omstandigheden is het aantal reizigers met het ov van en naar school kleiner. Maar hoe het verder gaat? We moeten daarover nog in gesprek, maar dit is niet van structurele aard.”

Lees ook: Studenten kunnen spitsmijden tot augustus

Dit artikel is eerder verschenen in OV-Magazine 4-2020. Wilt u OV-Magazine voortaan in print of digitaal ontvangen? Neem contact op of neem een abonnement.