VRA: transitie door in Zaanstreek-Waterland

De Vervoerregio Amsterdam heeft tijdens de coronacrisis niet stil gezeten, blikt voorzitter Egbert de Vries tevreden terug op de afgelopen maanden. Met als hoogtepunt: de uitvraag van 100 procent ZE-busvervoer in Zaanstreek-Waterland eind 2023, waarbij de ov-autoriteit eigenaar wordt van zowel bussen als laadinfra.

Halverwege juni sprak De Vries op het congres ‘OV in Transitie – stappen richting 2040’ over de transitieplannen voor het regionale ov, die toen bijna afgerond waren. “We waren toen nog in afwachting van een financiële toezegging vanuit het Rijk. Toen die er kwam, konden we onze plannen uitvoeren en de noodconcessies tot december 2023 vormgeven.” EBS blijft de noodconcessie Waterland rijden, terwijl Transdev nog ruim twee jaar in Zaanstreek actief blijft.

In het post-coronatijdperk wil de Vervoerregio enkele grote veranderingen doorvoeren. “Deze coronaperiode biedt de ideale gelegenheid om transities door te voeren”, gaat hij verder. “De belangrijkste zaken die we postcorona willen doorzetten zijn spitsspreiding, maar ook de verduurzaming van het zero emissiebusvervoer.”

Hogere ZE-eis

Die verduurzamingsstap zien we vooral terug bij de nieuw aan te besteden concessie Zaanstreek-Waterland (ZaWa). Bij de vorige aanbesteding in 2019, die werd stilgelegd vanwege corona, werd 80 procent zero emissie uitgevraagd. Maar nu moet de gehele busvloot (240 stuks) vanaf de start in december 2023 uitstootvrij rijden. Vervoerders kunnen zich eind dit jaar gaan inschrijven, waarnaar in de zomer van 2022 de winnaar uit de bus komt.

De nieuwe vervoerder kan ZaWa overigens voor tien plus nog eens vijf jaar gaan rijden, waarbij die vijf jaar verlenging geldt als aan de basisvoorwaarden wordt voldaan. “Daarmee kunnen we de afschrijving van de e-bussen over een langere periode uitsmeren, waardoor de jaarlijkse kosten voor de vervoerders lager worden. We willen inschrijvende vervoerders zoveel mogelijk ontzorgen.”

Eigenaar bussen en laadinfra

Om van meet af aan volledig zero emissie te kunnen rijden, leent de vervoerautoriteit 150 miljoen euro bij de bank en koopt daarvoor al het zero emissie-materieel: de bussen en de laadinfra. Vervolgens verhuurt de regio dit aan de vervoerder, die het per jaar afbetaalt. Een tripartiete overeenkomst, die een stap verdergaat dan de bussenlening voor Amstelland-Meerlanden, zegt De Vries.

Hij legt uit: “Doordat wij eigenaar van het materieel worden, hoeven inschrijvende vervoerders zich daar niet druk over te maken. Zij gaan namelijk geen lening bij de bank afsluiten voor busmaterieel, als ze nog niet weten of ze de concessie uiteindelijk wel gaan rijden. Daarnaast betalen wij minder rente bij de bank, omdat we minder risico lopen op bijvoorbeeld een faillissement.”

Dit werkt dus anders dan de tripartiete overeenkomst in de concessie Haarlem-IJmond, waarvoor Transdev onlangs een lening afsloot met ING Lease en de provincie Noord-Holland voor de garanties instaat. “Dat klopt, maar in die concessie is ook al bekend dat Transdev er de komende jaren blijft rijden”, zegt De Vries. “Omdat de vervoerder bij ons nu nog niet bekend is, sluiten wij de overeenkomst zelf af. Zo hoeven we niet te wachten totdat de vervoerder bekend is.”

Lees ook: Hoe ov slim te bekostigen en financieren is

Een ander voordeel van deze constructie is dat de Vervoerregio nu al gesprekken met gemeenten opstart over de aanleg van de laadinfrastructuur en een elektriciteitsaanvraag doet bij de netbeheerder. “Als de winnende vervoerder dat halverwege 2022 moet opstarten, heeft deze nog 1,5 jaar de tijd. Dat is te kort. Bij de netbeheerder kom je sowieso achterop de stapel te liggen, daarom hebben we die aanvragen alvast gedaan. Zo winnen we een jaar tijd.”

Gaat de vervoerautoriteit daarmee niet deels op de stoel van de vervoerder zitten? Als de opdrachtgever de laadlocaties bepaalt, bepaalt het immers ook waar de bussen gaan rijden. “Nogmaals: ons doel is de vervoerder zoveel mogelijk te ontzorgen”, vertelt de voorzitter van de Vervoerregio Amsterdam diplomatiek. Daarom doet de opdrachtgever alleen elektriciteitsaanvragen en plaatst het de laadinfra op die knooppunten, waarvan het weet dat er sowieso bussen gaan stoppen. Zo zijn gesprekken met de gemeente Purmerend al in een vergevorderd stadium.

Flexibele mobiliteitsplannen

Verder vraagt de Vervoerregio een basisdienstregeling uit, waar bovenop inschrijvende vervoerders hun aanvullende mobiliteitsplannen kunnen indienen. Zo verwacht de opdrachtgever om de vier jaar een nieuw mobiliteitsplan, waardoor extra flexibiliteit in de concessie wordt ingebouwd.

In die opzet wordt de nieuwe vervoerder een soort ‘mobiliteitsmakelaar’, waarbij het ook moet nadenken over het voor- en natransport. “We willen dat de reiziger in een MaaS-app zijn hele reis kan plannen, boeken en betalen. De digitale infrastructuur is daar klaar voor. Maar dan heb je wel een centraal aanspreekpunt nodig. Het ov is de centrale speler in die keten, dus we denken dat de vervoerder het beste de contacten kan onderhouden met deelvervoerders.”

Niet nu al overstag

Begin dit jaar stelde Wim Kurver, de huidige CEO van EBS, nog voor om tijdens lopende noodconcessies al te starten met de elektrificatie van het busvervoer. Aangezien EBS momenteel de noodconcessie Waterland rijdt, zou het voor de hand kunnen liggen om daar alvast een eerdere start te maken. Egbert de Vries is bekend met het plan, maar toch is daar niet voor gekozen.

“We zijn daarover wel in gesprek geweest met EBS en Transdev en we wilden best eerder meer ZE-bussen laten rijden, maar de risico’s bleken toch te groot. Want dan heb je te maken met een korte implementatietijd, je moet nog chauffeurs nog opleiden en mogelijk moet je dan al vrij snel van vervoerder wisselen.”

En daarom kunnen we beter niet te snel handelen, lijkt De Vries te bedoelen. “De coronaperiode heeft ons twee jaar vertraging opgeleverd, maar daardoor hebben we ook wat ademruimte gekregen om veranderingen door te voeren en hebben we nu bijvoorbeeld die zero emissie-eis verhoogd. Ik vind het geweldig dat onze duurzaamheidsambities zo toch door kunnen gaan.”