Drie provincies saneren en investeren in IJssel-Vecht

Het busvervoer in Overijssel, Gelderland en Flevoland gaat volledig op de schop. Vier concessies gaan op in één concessie IJssel-Vecht. Lijnen die weinig reizigers trekken maken plaats voor alternatieve mobiliteitsdiensten. En de stadsdiensten van Zwolle, Apeldoorn en Lelystad worden elektrisch vanaf augustus 2020. 

De vier concessies Midden-Overijssel, Veluwe, IJsselmond en Lelystad gaan op in de concessie IJssel-Vecht. Het nieuwe concessiegebied beslaat het grondgebied van de provincies Overijssel, Gelderland en Flevoland. “Reizigers houden zich niet aan provinciegrenzen, waarom zouden wij dat wel doen”, zegt Wim Dijkstra. Hij is als strategisch adviseur openbaar vervoer van de provincie Overijssel nauw betrokken bij de veranderingen in het ov-landschap in het Oosten. 

Vanaf 2010 werken de drie provincies al samen. Het gezamenlijke bureau OV-Oost beheert de trein- en busconcessies. De samenwerking bevalt de provincies zo goed dat ze hebben besloten om de vier concessies samen te voegen tot één. De concessiegebieden worden gefaseerd toegevoegd aan IJssel-Vecht, omdat de concessies niet gelijktijdig aflopen. De busconcessie IJssel-Vecht komt begin 2019 op de markt. Vanaf augustus 2020 gaat de concessie in. 

Over de financiën bestaan al langer afspraken. Dijkstra: “We knippen de buslijnen achter de schermen op de provinciegrenzen. De reiziger merkt hier niets van. Als een buslijn bijvoorbeeld voor 70 procent over Overijssels grondgebied loopt en voor 30 procent door Flevoland, betaalt de provincie Overijssel 70 procent en Flevoland 30 procent. Dat gaat al jaren prima in de concessie IJsselmond.” 

Regionaal kernnet
Transitie is het toverwoord op de vraag waarom ervoor gekozen is om verschillende concessies samen te voegen. “We zien dat het gebruik van het ov verandert. De groei zit met name op onze regionale treinen en op de sterke busverbindingen. Met dit regionale kernnet kunnen we een goed product bieden omdat er voldoende reizigers zijn. Mede door de dalende rijksbijdragen moeten we kritisch zijn op de rest van het openbaar vervoer. Sommige buslijnen bestaan alleen vanwege het gebruik in de spits door studenten en scholieren. Moeten we dan tonnen subsidie steken in een lijn die in de daluren zeer onrendabel is? Dan kunnen we er misschien beter een studentenlijn van maken, waarbij de bus alleen op bepaalde uren van de dag rijdt.” 

A-, B- en C-lijnen
In september presenteerden de drie provincies het concept-programma van eisen voor de concessie IJssel-Vecht. Reizigersstromen zijn daarin het uitgangspunt, niet de provinciegrenzen. Besloten is om de buslijnen in te delen in A-, B- en C-lijnen. Dijkstra: “A-lijnen zijn busverbindingen die belangrijke steden of gebieden met elkaar verbinden, die willen we versterken. Ze vormen samen met de treinen de backbone van ons regionale ov. B-lijnen zijn verbindingen met voldoende reizigers die tenminste tot het einde van de concessie in 2030 blijven bestaan, wellicht met kleine aanpassingen. De C-lijnen willen we of versterken door gerichte marketing, of vervangen door alternatieven.” 

Snelfietsroutes
Op C-lijnen wordt het vervoer waarschijnlijk minder onder de nieuwe vervoerder. Maar waar kunnen mensen dan gebruik van maken? “Dat kan van alles zijn. Het bedrag dat we normaal kwijt zijn aan niet-rendabele bussen kunnen we bijvoorbeeld ook steken in de verbetering van de fietsinfrastructuur. Fietsen is hot, mede door de opkomst van de e-bike. Vooral rond grotere steden kan de fiets bijdragen aan het verminderen van files en het voorkomen van dure versterkingsbussen in de spits. Daarom willen we binnen een straal van 15 kilometer rondom de stad samen met de gemeenten snelfietsroutes aanleggen. De F35 in Twente is een succesvol voorbeeld.” 

De fiets is niet het enige alternatief. “We hebben de afgelopen jaren gesprekken gevoerd met inwoners van dorpen en wijken. Vaak brengen ze elkaar weg met de eigen auto, soms met een gezamenlijke deelauto. Soms blijft er ook behoefte aan een vorm van collectief vervoer. Dat heeft geleid tot nieuwe buurtbusprojecten. In Rijssen-Holten is de buurtbusvariant 'TwentsFlex' gestart, vervoer op aanvraag gerund door vrijwilligers. Buurtbus is ov en maakt dus deel uit van de concessie." 

Onrendabele bus
"We gaan de nieuwe vormen van mobiliteit niet allemaal nauwkeurig controleren. Het belangrijkste is dat de bevolking tevreden is met het mobiliteitsaanbod. We hebben dus wel een zekere regie op voldoende aanbod die bij de vraag past. Ook willen we samen met de andere provincies en het ministerie zorgen voor uniforme reisinformatie en betaalmogelijkheden in de gehele reisketen. De nieuwe mobiliteitsvormen moeten dus worden opgenomen in reisinformatie- en betaalapps." 

Commerciële initiatieven zijn welkom in Overijssel. "Dat kan een groot bedrijf zijn, maar ook de plaatselijke taxiondernemer", zegt Dijkstra. "Dat soort nieuwe mobiliteitsvormen houden we bewust buiten de ov-concessie om voldoende flexibel te zijn en voortdurend te kunnen inspelen op innovaties of initiatieven.” Het alternatieve vervoer hoeft niet kostendekkend te zijn, de provincies willen er financieel aan bijdragen. "Dat is beter dan tonnen subsidie steken in een onrendabele bus.” 

Kritiek Rocov’s
De regionale reizigersvertegenwoordigers (Rocov’s) hebben flinke kritiek geuit op het concept-programma van eisen voor de concessie IJssel-Vecht. De Rocov’s missen visie en vragen zich af of de provincies het ov werkelijk willen versterken. Ook de herindeling van het lijnennet zien ze niet zitten. De Rocov’s zijn niet tegen de herindeling van de lijnen, wel tegen de summiere uitwerking van de plannen. 

Dijkstra kijkt niet op van de kritiek. “Rocov’s hebben al vaker aangegeven vooraf grip te willen op de alternatieve vormen van mobiliteit bij veranderingen in het ov-aanbod. Het advies van een Rocov over wijzigingen in het ov waarderen we zeer. Maar dit mag nieuwe initiatieven uit de maatschappij niet frustreren. De gewenste oplossingen moeten vanuit de mensen zelf komen, dan maken ze er ook gebruik van." 

De Rocov’s willen ook dat er minimumeisen worden gesteld aan vervanging van de C-lijnen. Mede op initiatief van PvdA Overijssel is nu besloten dat busreizigers minstens dezelfde service houden als nu. Provinciale Staten hebben daarmee ingestemd. In ieder geval gedurende het eerste jaar van de concessie moeten de bussen blijven rijden volgens de huidige dienstregeling, ook ’s avonds en in het weekend. In datzelfde jaar begint het overleg over mogelijke aanpassingen van het ov.

Laadinfrastructuur
Duurzaamheid speelt bij de aanbesteding van IJssel-Vecht een belangrijke rol, zegt Dijkstra. “Voor het stadsvervoer in Zwolle, Apeldoorn en Lelystad, stellen we het sowieso verplicht om zero-emissiebussen in te zetten.” Daarnaast doen de provincies nog onderzoek naar waterstofbussen. Mocht blijken dat het over langere afstanden voordeliger is om met waterstofbussen te gaan rijden, dan zou dat een aanvulling kunnen zijn op de elektrische bussen. 

Bij station Zwolle komt in ieder geval een laadvoorziening voor de bussen. Dijkstra: “Met de inrichting van het nieuwe busstation is al rekening gehouden met elektrisch vervoer. Daarnaast hebben we op 40 andere plaatsen binnen de concessie met netbeheerder en gemeente bekeken of het mogelijk is om laadinfrastructuur te realiseren. Mogelijk gaan we als provincies zelf enige voorbereidende werkzaamheden uitvoeren om de vervoerder te stimuleren al vanaf de start meer elektrisch vervoer in te zetten." 

Het gaat dan vooral om het regelen van voldoende stroom op de potentiele laadplekken, de aanvraag voor de energieaansluiting, het reserveren van voldoende ruimte voor de laadinfra en het regelen van de benodigde vergunningen. "We hebben gezien dat dit elders in Nederland tot problemen heeft geleid. In een marktconsultatie hebben vervoerders aangegeven prijs te stellen op een rol van de provincie hierbij”, aldus Dijkstra.