Groningen Drenthe richting nul uitstoot

Per december stromen in Groningen en Drenthe in één keer 59 gelede elektrische Q-linkbussen in en 45 elektrische standaard en gelede stadsbussen. Ook 60 streekbussen worden volledig elektrisch. In december 2020 volgen 20 waterstofbussen, er rijden er al 2. In totaal introduceert Qbuzz in het eerste jaar van de concessie 186 zero-emissiebussen op een totaal van 360 bussen. Bijzonder is dat het OV-bureau inzet op verschillende technieken. Naast batterijbussen gaan ook bussen rijden op waterstof en op HVO (Hydrotreated Vegetable Oil), een vorm van biodiesel gemaakt van afgewerkt frituurvet en dierlijke vetten. De CO2-uitstoot neemt af met 90 procent.

Lees ook: ‘E-bussenmarkt wordt steeds gezonder’

Het OV-bureau begon al in 2015 met de verkenning voor de ov-concessie 2019-2029, vertelt Erwin Stoker. "Onze insteek was: duurzame bussen, het bevorderen van de doorstroming in de stad, en zo min mogelijk lege bussen laten rijden, want die zijn nooit duurzaam. En niet te vergeten: een training om het rijgedrag van de chauffeur te verbeteren. Zuiniger rijden kan 20 of 25 procent schelen op het brandstofverbruik. Wij monitoren het verbruik via het Qdrive-programma dat Qbuzz in de bussen heeft geïnstalleerd. De data zijn geanonimiseerd."

Infaseermodel
OV-bureau Groningen Drenthe was de eerste ov-autoriteit met een dashboard op een website waarop onder meer de CO2-uitstoot per reizigerskilometer is te zien: 112 gram in 2017. Het doel is om elk jaar 2 procent minder CO2 uit te stoten. Met het ingaan van de nieuwe concessie ligt de CO2-reductie direct op 40 procent ten opzichte van nu.

"De gewone stadsbus scoort slecht op CO2, net als de streekbus", zegt Stoker. "Q-link, de zware stadslijnen in Groningen, en Qliner, de langeafstandsstreekbussen, doen het beter door het grote aantal passagiers. Maar gemiddeld stoot de dieselbus ongeveer evenveel CO2-uit als de auto. Daarom schakelen we over op elektrische bussen. Voor de lange afstanden zien we meer in waterstofbussen, hoewel die nu nog duur zijn."

De huidige stads- en streekbussen blijven alle doorrijden in de nieuwe concessie. Stoker: "Wij hebben liever niet één moment dat alle bussen elektrisch moeten rijden. Bij andere concessies heeft dat geleid tot vertraging. Belangrijk vinden wij beheersbaarheid, een goede afstemming tussen Qbuzz en netbeheerder Enexis, en profiteren van de voortschrijdende techniek. Een infaseermodel is dan het best."

Meer dan gevraagd
Komende jaren gaat Qbuzz de dieselbussen vervangen door batterijbussen in het stadsvervoer, en door waterstofbussen en HVO-bussen in de regio. De HVO-bussen maken op hun beurt geleidelijk plaats voor batterij- en waterstofbussen. "Hoe snel dat gebeurt, bepaalt de markt", zegt Stoker. "Het wagenpark gaat veranderen. Er komen bussen bij, 12-meterbussen worden vervangen door gelede bussen en de trend naar langere bussen en dubbeldekkers zet door. We voldoen in ieder geval ruim aan de doelstelling dat alle nieuwe bussen in 2025 zero-emissie moeten zijn. De vervanging van de HVO-bussen willen we uiterlijk in 2029 hebben voltooid, maar ik denk dat het eerder lukt."

In de contractperiode die daarop volgt moet de andere helft van de busvloot zero emissie worden. En wel direct in 2030, volgens het bestuursakkoord Zero Emissie Busvervoer. Met de vervanging van het halve bussenpark kreeg het OV-bureau meer dan het had uitgevraagd. De CO2-besparing woog dan ook zwaar bij de toekenning van de concessie. Qbuzz won de aanbesteding onder meer door naast de verplichte elektrificering van de 45 stadsbussen en 70 Q-linkbussen ook nog eens 60 streekbussen te vervangen door e-bussen.

Elektrische verwarming
Onder de strakke regie van het OV-bureau rijden nu 14 zero-emissiebussen in Groningen en Drenthe. Qbuzz begon in mei 2017 met twee elektrische stadsbussen van Ebusco, die als Airportlink fungeren. 's nachts gaan ze aan de stekker. Per dag maken ze 100 tot 200 kilometer, enkel in de spits. In het dal laden ze bij. Aanvankelijk waren er wat gebreken, maar nu rijden ze net zo betrouwbaar als dieselbussen, volgens Stoker.

De eerste tien elektrische Q-linkbussen van VDL kwamen in december 2017 in dienst. Met 99 procent inzetbaarheid doen ze het boven verwachting. Ze rijden ze op lijn 1 en 2 door het Groningse universiteitscomplex Zernike en worden tussentijds opgeladen op de begin-/eindpunten station Zuidhorn en P+R Reitdiep.

Anders dan de VDL-bussen in Eindhoven en rond Schiphol werkt de verwarming in de Groningse bussen op elektriciteit. Dat gaat ten koste van de actieradius, maar levert geen problemen op, zegt Stoker. "Dan maar wat vaker opladen." Overigens kan de verkeersleiding het batterijniveau zien van de bussen. Is het peil lager dan verwacht, dan krijgt de chauffeur een seintje om de bus op het eindpunt aan de snellader te zetten.

De buschauffeur is de sleutelfiguur in het geheel. "Die moet je continu meenemen in het verhaal", zegt Stoker. "Het kan niet zo zijn dat een chauffeur de bus aan de kant zet omdat er een lampje blijft branden. Als opdrachtgever sturen wij actief op de inzetbaarheid. Een selecte groep chauffeurs is opgeleid voor de elektrische bussen. Hun enthousiasme moet zich als een olievlek gaan verspreiden in het bedrijf. Uiteindelijk gaat het niet om de techniek, de chauffeurs zijn bepalend."

Meerkosten waterstof

Waterstoftankstation in Delfzijl.

Voor de twee waterstofbussen die sinds februari 2018 op streeklijnen rijden in Groningen en Drenthe hebben 60 chauffeurs al een training gehad. Stoker: “De bus trekt sneller op dan een dieselbus en je moet er voorzichtiger mee door de bocht met die waterstoftanks op het dak. De eerste twee maanden hadden we wat aanloopproblemen. Het doel, 80 procent beschikbaar in het eerste jaar, is binnen bereik. De techniek is volwassen en busfabrikant Van Hool heeft al veel ervaring opgedaan."

In 2020 gaan in Groningen nog eens 20 waterstofbussen rijden dankzij het Europese stimuleringsproject JIVE2. Emmen krijgt mogelijk 10 brandstofcelbussen toegeschoven uit een pilot waar de provincie Noord-Brabant van afzag. Voor de levering van de waterstof voor de 20 bussen in Groningen is het OV-bureau bezig met een aanbesteding. De gunning is later dit voorjaar.

De twee waterstofbussen tanken in Delfzijl. De brandstof is een restproduct van een chloorfabriek van Akzo. Bij de twee waterstofcontainers op het terrein kunnen vijf bussen tanken. In de loop van volgend jaar komt er ook een vulinstallatie aan de Peizerweg in Groningen. De busstalling daar, eigendom van het OV-bureau, krijgt een filevrije verbinding met het nieuwe busstation aan de zuidkant van station Groningen. Ook veel elektrische bussen krijgen er hun standplaats.

De proef met de twee waterstofbussen kost 2,7 miljoen euro, waarmee de meerkosten ten opzichte van dieselbussen zijn gecompenseerd voor de aanschaf, het onderhoud en de brandstof, het realiseren van het vulstation en de aansluiting op de Akzofabriek. Het opschalen met 20 extra waterstofbussen is gedekt. Een definitief besluit daarover volgt binnenkort.

Ook in Emmen heeft het OV-bureau een eigen stalling geregeld, bij het Emmtec-park, waar 10 bussen waterstof kunnen tanken bij een energiehub voor waterstof, biogas en zonne-energie. Stoker: "Op die strategische locaties in Groningen en Emmen voeren wij de regie. Zo creëren we ook een level playing field voor alle vervoerders."

Voorbereidingen
Het OV-bureau Groningen Drenthe maakt het vervoerders mogelijk relatief simpel te investeren in elektrische exploitatie door vroegtijdig met de netbeheerder en gemeenten te overleggen over de laadinfrastructuur. Op de gewenste locaties worden voorbereidingen getroffen voor de ruimtelijke inpassing en er worden mantelbuizen aangelegd zodat de vervoerder er ‘plug-and-play’-laadpalen kan neerzetten. Het vervoerbedrijf koopt de bussen en de laadpalen, die worden afgeschreven binnen de looptijd van het tienjarige contract. Daarna valt de laadinfra in de stallingen en op straat om niet aan het OV-bureau toe.

Erwin Stoker: "Aanbesteden is risico's wegnemen, overigens zonder dat het ons geld kost. In dit geval gaat het om voorbereidingen treffen met wegbeheerders, netwerkbedrijven en strategische locaties aanbieden. De investering in een stallingslocatie smeren we uit over een langere looptijd dan de concessieperiode. De vervoerder betaalt een huurprijs die marktconform is, maar krijgt daarvoor wel een kwalitatief hoogwaardiger locatie, die minder lege kilometers oplevert en dus een lagere dienstregelingsuurprijs. Positief bijeffect is dat de chauffeurs blijer zijn met de voorzieningen die ze krijgen.”

Ook aan de waterstof is gedacht. “Het is een illusie te denken dat een vervoerder in de 2 à 3 maanden tijd die hij heeft om een aanbieding te doen ook nog de levering van waterstof kan regelen. Dit risico hebben we bij de aanbesteding afgedekt door een garantieprijs waterstof mee te geven en zelf de aanbesteding te doen die een definitieve prijs oplevert. Zo krijgt de vervoerder de waterstof die hij nodig heeft.”

Elektrische stadsbussen zijn volgens Stoker over een periode van 10 jaar kostenneutraal in vergelijking met dieselbussen, inclusief laadinfra. Voor de 18-meter Q-linkbussen geldt ook 10 jaar afschrijving, maar dan zónder laadinfra. De investering in de laadpalen heeft de vervoerder in zijn aanbod verrekend in de dienstregelingsuurprijs. Stoker: "Na tien jaar is de restwaarde nul."