NS-concessie stuit op bezwaar van FMN

De vraag rijst waarom andere bieders van 2001 geen rechtszaak tegen de Staat hebben aangespannen. “Dat hebben we wel overwogen”, verklaart Manu Lageirse, scheidend directeur van Veolia Transport Nederland. Veolia is de rechtsopvolger van CGEA, dat in een consortium met Connexxion (5 procent) en Swedish Rail International (net als CGEA 47,5 procent) in 2001 een bod uitbracht van 80 miljoen euro per jaar op de HSL-Zuid. Daarmee eindigde het consortium als tweede.

Lageirse: “We zijn in 2011 naar de Europese Commissie gestapt omdat we de integratie van de HSL in het hoofdrailnet niet fair vinden”. Sinds 1 januari 2015 valt de exploitatie van de HSL-Zuid onder de concessie aan NS. “De Directoraten-Generaal Vervoer en Mededinging waren heel geïnteresseerd en vroegen ons een formele klacht in te dienen”, vervolgt Lageirse. “Dat hebben we niet gedaan. Wat kon zo’n klacht opleveren? Economisch is een heraanbesteding van de HSL-Zuid veel minder interessant dan tien jaar geleden. Het draait niet om verbindingen als Brussel–Amsterdam, maar om zware Europese lijnen van Parijs en Londen naar Amsterdam.”

Ook Arriva bood in 2001 op de HSL-Zuid samen met Deutsche Bahn, toen nog niet het moederbedrijf van Arriva. Het bod werd aan de kant geschoven omdat het niet voldeed aan de voorwaarden. “Bij elke stap die de Staat heeft gezet rond de voorwaarden voor de Fyra, hebben we een brief gestuurd dat dat in strijd is met het aanbestedingsrecht en dat er sprake is van illegale staatssteun aan NS”, zegt Anne Hettinga, voorzitter van de raad van bestuur van Arriva Nederland.

Pas 127 miljoen binnen
Sinds de opening van de Hogesnelheidslijn in 2009 heeft het Rijk nog maar 127 miljoen euro gebruiksvergoeding ontvangen van High Speed Alliance (NS en KLM), blijkt nu uit cijfers van Algemene Rekenkamer en ministerie van Infrastructuur en Milieu. Dat is voor de beginjaren 2012, 2013 en 2014. Vanaf 2015 lopen de ontvangsten voor de HSL, in theorie, snel op: tot 142 miljoen euro in het laatste concessiejaar 2024 (zie hieronder).

Manu Lageirse: ‘Heraanbesteding van de HSL-Zuid is veel minder interessant dan tien jaar geleden’

De gemiddeld 101 miljoen euro per jaar als nieuwe vergoeding, waarmee minister Schultz van Infrastructuur en Milieu altijd heeft geschermd, wordt bij lange na niet gehaald. Dat is essentieel, omdat een voorwaarde bij de aanbesteding destijds een bod van minimaal 100 miljoen euro per jaar was. Met inflatiecorrectie bedraagt die 100 miljoen uit 2001 nu al ongeveer 120 miljoen euro per jaar.

Dat die 101 miljoen per jaar niet wordt gehaald, was al in 2012 bekend. In 2012, stelde de Tweede Kamer vragen over de vergoeding van 1,4 miljard euro voor de totale concessieperiode. Die 1,4 miljard was bijna een miljard minder dan bij de oorspronkelijk door HSA gewonnen aanbesteding. Met rekenkundig goochelwerk kwam Schultz uit op 101 miljoen euro per jaar. Zo is de ingroeiperiode, waarin HSA minder mocht betalen voor de concessie, afgetrokken van de concessieduur. Ook is de rentevergoeding over achterstallige betalingen – 69 miljoen euro op het totaal van 1,4 miljard – meegeteld in de concessievergoeding.

Als je die rente aftrekt en de officiële concessieperiode van 15,5 jaar hanteert, resteert een vergoeding van 87 miljoen euro per jaar: nog niet de helft van het oorspronkelijke  bod van 178 miljoen. En dat is dan prijspeil 2010, terwijl de aanbesteding uitging van 100 miljoen euro op basis van prijspeil 2000. Deze afwijkingen in de rekensom werden in 2012 geconstateerd door onder anderen Tweede Kamerlid Arie Slob van de ChristenUnie, die onlangs getuigde in de parlementaire enquête over de Fyra. Hij vermoedde dat de 101 miljoen euro bij elkaar was gerekend om boven de juridische grens van 100 miljoen te blijven, om zo eventuele schadeclaims van verliezende bieders op de concessie te voorkomen.

Schadeclaim
De dreiging van schadeclaim noemde minister Schultz onzin. Al rammelde haar verklaring in 2012 aan alle kanten. “Die 100 miljoen is niet van belang. Ik kan tot een deal komen die lager ligt dan 100 miljoen, omdat ik de HSL-concessie laat doorlopen tot 2014 en dan overhevel in een totaalconcept voor het hoofdrailnet. Ik breek haar dus niet tussentijds open en geef dat deel niet opnieuw aan iemand anders voor een lager bedrag, want anders zou ik daar juridische problemen mee krijgen. Maar vanaf 2015 wordt ze een totaal andere concessie als ze meegaat in de concessie voor het hoofdrailnet. Dat hebben we juridisch goed bekeken.”

Anne Hettinga is terughoudend met een procedure tegen de Staat. ‘Het is toch de wetgever’

Juridisch sterk
Het is beeld is duidelijk: de bieders van destijds staan juridisch sterk. Maar ze hebben hun belangstelling voor een losse hogesnelheidsverbinding van Amsterdam naar Brussel verloren, die is commercieel niet interessant genoeg. De HSL is zeker geen 100 miljoen euro per jaar waard, hooguit 20 tot 50 miljoen. Een rechtszaak aanspannen levert de verliezers van toen geen winst op. Maar partijen als Arriva en Veolia, dat met Connexxion opgaat in Transdev, blijven azen op (delen van) het hoofdrailnet. Ze zullen dat doel met lobby’s en procedures proberen te bereiken.

De 101 miljoen per jaar die NS nu zou betalen voor de HSL is volgens topman Hettinga van Arriva ‘een politiek en juridisch bedrag’. “We houden ons het recht voor alsnog een rechtszaak te beginnen. Als FMN hebben we nu wél bezwaar gemaakt tegen de HSL-Zuid en het hoofdrailnet in één concessie. Dat is een gerechtelijke stap, omdat daar uiteindelijk een uitspraak over moet komen.” In de Federatie Mobiliteitsbedrijven Nederland zitten de regionale vervoerders Arriva, Connexxion, Syntus en Veolia.

Net als bij de parlementaire enquêtecommissie Fyra erkent Hettinga terughoudend te zijn met een procedure tegen de Staat. “Het is toch de wetgever. Als je zo’n zware stap zet, moet je je goed achter de oren krabben.”

127 miljoen betaald
NS/HSA heeft tot nu toe pas 127 miljoen euro gebruiksvergoeding betaald voor de HSL-Zuid. De te betalen bedragen zijn gebaseerd op de in 2012 gemaakte nieuwe afspraken voor de periode 2009-2024 (prijspeil 2010). Door inflatiecorrectie vallen de betaalde bedragen iets hoger uit. De totale gebruiksvergoeding van 1412 miljoen euro voor de HSL-Zuid is inclusief 69 miljoen euro rente; 1343 miljoen euro exclusief rente gedeeld door 15,5 jaar concessieduur is gemiddeld 87 miljoen euro per jaar.