‘Energiehubs gaan over organisatiestructuren’

maandag 20 maart 2023

ProRail heeft het ‘grootste verlengsnoer van Nederland’ door het bovenleidingnetwerk waarlangs treinen hun energie krijgen. © Shutterstock

Om de energietransitie te versnellen zijn energiehubs potentieel interessant, denkt duurzaamheidsdirecteur Reinout Wissenburg van ProRail. Maar het spoor heeft voor ProRail prioriteit. Logisch en herkenbaar, vindt Stevins energiehubexpert Rogier Pennings, maar de energietransitie vraagt om een andere organisatiestructuur. Een dubbelgesprek.

Als nationale spoorbeheerder bezit ProRail één van de grootste infrastructurele netwerken van Nederland. Daarnaast worden duurzaamheid en de energie-infrastructuur steeds belangrijkere thema’s voor ProRail, begint Wissenburg. “De organisatie wil graag innovaties op het gebied van duurzaamheid toepassen.” Hij noemt de duurzame dwarsligger, waarbij dwarsliggers met duurzaam materiaal worden geproduceerd, en de zonnetulp, waarbij ProRail zonnepanelen op fietsenstallingen plaatst.  

“In 2023 gaan we laadvoorzieningen van aannemers aan het stroomnetwerk hangen”, gaat hij verder. “We zijn een publieke organisatie, dus willen de maximale baten uit ons netwerk halen en de capaciteit maximaal benutten. We zijn al aan het denken wat we kunnen en hoe we dat gaan doen.”  

ProRail kan stroom delen

Rogier Pennings (Stevin) ziet ProRail als belangrijke stakeholder voor het concept van energiehubs, waarbij vraag en aanbod van energie slim worden afgestemd tussen meerdere modaliteiten. Dit aangezien de spoorbeheerder bovenleiding dwars door Nederland heeft, vaak ook langs bedrijventerreinen waar logistieke voertuigen rondrijden. Bovendien is zo’n 500 kilometer aan bovenleiding aan vervanging toe, waarbij de spanning wordt verhoogd van 1,5 kV naar 3 kV.

Reinout Wissenburg, ProRail: ‘Vanuit het team Duurzaamheid laten we zien
hoe je met een integrale blik naar de wereld kunt kijken’

Daarmee heeft de spoorbeheerder misschien wel ‘het langste verlengsnoer van Nederland’, aldus Pennings, en kan daardoor eerder stroom met stakeholders delen. Wissenburg ziet daarvoor alleen geen mogelijkheden, omdat het spoorverkeer die stroomcapaciteit volledig gebruikt. In de toekomst kan eventueel het netwerk van onder- en schakelstations, waarvoor bij de uitrol van de digitale spoorbeveiliging ERTMS (European Rail Traffic Management System) overal in Nederland 10 kV neergelegd, hier wel voor worden gebruikt. 

In theorie klinkt het simpel om vanuit het spoornetwerk ‘even’ een nabijgelegen busstation te voeden vanuit de overcapaciteit, maar de praktijk is weerbarstiger. Wissenburg: “Extra kabels graven en extra aansluitingen regelen is niet snel rendabel en verdien je ook niet snel terug. Juridisch is het ook nog niet mogelijk (nieuwe energiewetgeving is nog altijd in de maak, red.) en er is ook geen experimenteerruimte voor.” 

Organisatorische vraagstukken 

Rogier Pennings reageert dat het organisatorisch vermogen een uitdaging blijft. Volgens Wissenburg moet er dan ook nog veel gebeuren, voordat de opdrachtgever - het ministerie van IenW - en ProRail het netwerk willen uitbreiden om stroom te gaan delen.

rogier-pennings
Rogier Pennings, Stevin: ‘We moeten
die gefragmenteerde inrichting
van de samenleving écht doorbreken’

Daar komen bovendien veel vraagstukken bij kijken. ProRail, dat wel de status van netbeheerder heeft, mag bijvoorbeeld niet zomaar zijn stroom delen met derden. Wissenburg: “Wij hebben een gesloten distributienetwerk (gds). We mogen pas stroom delen met derden als we een open distributiesysteem zijn, maar dan krijgen spooractiviteiten geen voorrang meer en komt er een forse administratielast bij. De primaire functie van ProRail is om het spoor te beheren, dus dat gaan we niet doen.” 

Volgens de Stevin-adviseur moet er een hybride vorm komen, waarin de spoorbeheerder toch derden kan aansluiten. “We moeten naar een situatie waarin partijen wel de lusten delen, maar niet de lasten. Dat kan door te zoek naar een gemeenschappelijk belang en de gedachte ‘what’s in it for me’ vervangen door ‘what’s in it for us all.’” 

Wie trekt de kar? 

Iemand moet het eigenaarschap nemen om nieuwe ontwikkelingen aan te jagen. Wissenburg stelt dat ProRail organisatorisch die kar nu nog niet kan trekken. “Energiehubs zijn in potentie interessant, maar het staat niet bovenaan ons lijstje. ProRail heeft andere prioriteiten.” 

Pennings snapt de worsteling. “Logisch, je moet eerst je eigen huis op orde hebben. En daarna is het de vraag of je mensen beschikbaar hebt om dit op te pakken, hoe je het financiert en hoe je afweegt wat wel en wat niet te doen? Dat is lastig. Maar we moeten die gefragmenteerde inrichting van de samenleving écht doorbreken, anders missen we straks de boot. De energietransitie is nu op gang.” 

Wissenburg reageert. “Als iedereen andere prioriteiten heeft, kom je inderdaad niet tot verbinding. Integraal denken zit nog niet in het DNA van mensen en organisaties, zo hebben we nooit gewerkt. Het hangt af van de juiste mensen, die op het juiste moment op de juiste plek zitten. Dat zijn de mensen die de samenwerking opzoeken, over hun eigen horizon heen kijken. Het is en blijft mensenwerk.” 

Organisaties en mensen 

Daarom begint het concept van energiehubs misschien wel met het anders inrichten van organisaties. “Het bestaansrecht van ProRail is geen duurzaamheid, maar dat gaat in de toekomst groeien”, zegt de directeur Duurzaamheid. “Vanuit het team Duurzaamheid proberen we een ander perspectief te bieden binnen de organisatie. We laten zien hoe je met een integrale blik naar de wereld kunt kijken. Daarvoor blijven we het verhaal vertellen, in de hoop anderen te inspireren en gedragsverandering aan te wakkeren. Dat is een nieuwe tak van sport, maar wel heel leuk.” 

Als organisaties kunnen overstappen van een gefragmenteerde naar een integrale inrichting, zegt Pennings, kunnen businesscases ook anders worden gemaakt. “Door inzichtelijk te maken hoe alle partijen er beter van worden, kunnen we het breder dragen en de financiële verdeelsleutel anders inrichten.” 

Transitie komt wel op gang 

Het is een olievlek (“of duurzamer gezegd: een waterlelie”, aldus Wissenburg) die langzaam uitspreidt, vervolgt Pennings. Zo’n drie jaar geleden startte hij vanuit Stevin, in samenwerking met Acquire Publishing, Kennistafels Energiehubs. “Het begon met enkele ideeën van een paar mensen, maar het animo van partijen om aan te sluiten groeit. De transitie komt natuurlijk het eerst op gang op plekken waar de pijn het grootst is, maar we zien wel groeiende marktinteresse.” 

Tot nu toe zijn energiehubs echter nog veelal ideeën en onderzoeken op papier en slechts in beperkte mate realiteit, weet hij. “Terwijl de energietransitie nu gaande is. Daarom moeten we het echt nodig in de praktijk gaan testen.”  

We hebben goede voorbeelden nodig, weet ook Wissenburg, waaruit ‘blijkt dat het werkt’ “In het project HOV Hilversum hebben ProRail en de gemeente een extra busbaan aangelegd. Als je ziet dat dat werkt, biedt dat een interessant perspectief en kan je het hopelijk opschalen. Maar dan ben je dus wel afhankelijk van de juiste personen. Dan is een alliantie van partijen wel interessant.”

Dit artikel is eerder gepubliceerd in OV-Magazine 4/2022. Wilt u OV-Magazine voortaan op papier of digitaal ontvangen? Neem dan een abonnement.

In aanvulling op de 500km vervangingsbehoefte voor bovenleiding hier wordt geen spanning verhoogt van 1,5kV naar 3kV. De behoefte voor de vervanging komt voor uit einde levensduur.

Waarom toch zo moeilijk doen als het makkelijk kan ? Niks energiehubs, niks verandering wetgeving. ProRail hoeft als infrabeheerder niks anders te doen dan onderstations geschikt te maken voor hergebruik & teruglevering van remenergie. Zie ook de aanpak van de RET; artikel hieronder dd 22-10-2020. Het Ministerie had daar allang opdracht & budget voor moeten geven. Het is immers een maatschappelijk belang dat remenergie maximaal hergebruikt ipv nutteloos weggegooid wordt.

Kan ieman met voldoende obectieve kennis uitleggen wat de base-case van vervanging van bovenleiding inhoudt en waarom? Gaat het alleen om nieuw koperdraad of ook over nieuwe isolatoren, en portalen, al dan niet met fundatie? Dat koperdraad slijt door sleepcontacten kan ik als leek volgen, maar wat "slijt" er aan isolatoren of gegalvaniseerde portalen?
De eventuele overgang van 1500 naar 3000 volt zal ongetwijfeld meer kosten, en wat zijn dan de total cost of ownership?
Natuurlijk zijn er vele opties, maar het redelijkerwijs delen van benefits en risico's komt nog weinig uit de veren, en uiteindelijk zal de belastingslaaf altijd betalen...

Eigenlijk is het woord Duurzame Dwarsligger wel een hele mooie. Want voor wat betreft echte energiebesparing op het spoor is ProRail met afstand de meest duurzame dwarsligger. ProRail blokkeerde Integrale Groene Golf, ProRail houdt terugleverende onderstations tegen, ProRail verprutst ERTMS & ATO, ProRail sloopt passeersporen, ProRail zet niet door op 3 kV bovenleiding...
Inderdaad: ProRail is de duurzame dwarsligger.

Reactie toevoegen

Beperkte HTML

  • Toegelaten HTML-tags: <a href hreflang> <em> <strong> <cite> <blockquote cite> <code> <ul type> <ol start type> <li> <dl> <dt> <dd> <h2 id> <h3 id> <h4 id> <h5 id> <h6 id>
  • Regels en alinea's worden automatisch gesplitst.
  • Web- en e-mailadressen worden automatisch naar links omgezet.
  • Lazy-loading is enabled for both <img> and <iframe> tags. If you want certain elements skip lazy-loading, add no-b-lazy class name.

Meer artikelen met dit thema

Lijn 40 RET
flash_onNieuws

RET neemt tweede serie zero emissiebussen in gebruik

17 mei 2022

In Schiedam, Maassluis en Rotterdam rijden nu ook zero emissiebussen op lijnen die eerder nog werden bediend…

Lees verder »

‘Gemeenten moeten energievraag omarmen’

6 mei 2022

Om de energietransitie in goede banen te leiden, moeten gemeenten én netbeheerders een steviger rol pakken. Dat…

Lees verder »
waterstoftrein Siemens DB
flash_onNieuws

Siemens en Deutsche Bahn ontwikkelen waterstoftrein met opslagtank-aanhanger

5 mei 2022

‘H2goesRail’. Zo heet het Duitse project voor de ontwikkeling van waterstofsystemen voor het spoor. Het eerste…

Lees verder »
flash_onNieuws

Test met batterijtrein in Oost-Nederland

25 feb 2022

Op de niet-geëlektrificeerde spoortrajecten Almelo – Hardenberg en Arnhem – Zevenaar – Doetinchem worden testen…

Lees verder »

'Onze energiehuishouding moet slimmer'

25 jan 2022

De elektrificatie in zowel het openbaar vervoer als personenvervoer gaat steeds harder, constateren CROW-…

Lees verder »
flash_onNieuws

Groeiende ZE-markt staat voor nieuwe uitdagingen

2 dec 2021

Met meer busleveranciers, nieuwe marktinnovaties en andere financieringsvormen staat de Nederlandse ZE-…

Lees verder »
person_outlineBlog

Brand waterstofbus geeft te denken

5 nov 2021

De brand in de waterstofbus van Arriva op 28 oktober geeft stof tot nadenken, schrijft ov-adviseur Herman…

Lees verder »

Waar past laadinfra in vol Amsterdam?

29 okt 2021

Om de elektrificatie van het busvervoer in goed banen te leiden is een adequate laadinfrastructuur essentieel.…

Lees verder »